ΑΠΟΝΟΜΗ ΒΡΑΒΕΙΩΝ 2018 ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
Αλεξάνδρα Σαμουήλ, Γουίλις Μπάρνστοουν, Παυλίνα Μάρβιν και Βίβιαν Στεργίου τιμήθηκαν με Βραβεία της Εταιρείας Συγγραφέων
Τα Βραβεία 2018 της Εταιρείας Συγγραφέων απονεμήθηκαν σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία, στις 23 Νοεμβρίου 2018, στο Αμφιθέατρο Αντώνη Τρίτση του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων. Στην εκδήλωση παρουσιάστηκε επίσης το Ημερολόγιο 2019 της Εταιρείας Συγγραφέων, με θέμα Πώς φοριούνται οι λέξεις: Λογοτεχνία & ένδυση, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, ενώ η Εταιρεία υποδέχθηκε τα νέα μέλη της.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με στήριξη από τη Βουλή των Ελλήνων και το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού, με μέγα δωρητή το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, τόσο ως προς την Εταιρεία Συγγραφέων καθώς και στο πλαίσιο της διοργάνωσης Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του Δήμου Αθηναίων, και με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού & Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ), του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) και άλλων υποστηρικτών της Εταιρείας Συγγραφέων, όπως το Ίδρυμα Κώστα & Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών.
Την εκδήλωση χαιρέτισε, εκ μέρους του Δημάρχου Αθηναίων Γιώργου Καμίνη ως οικοδεσπότη στο Πνευματικό Κέντρο, ο Αντιδήμαρχος Αθηναίων Λευτέρης Παπαγιαννάκης (ο οποίος επισήμανε το πόσο σημαντικό είναι για τους αναγνώστες να αναγνωρίζεται ο κόπος των συγγραφέων. «Το βιβλίο είναι το καλύτερο όχημα, μετά το ταξίδι», είπε χαρακτηριστικά, «για να γνωρίζει κανείς μέρη, να βλέπει, να μαθαίνει», όπως και ο ίδιος ξέρει, καθώς η ιδιότητά του συχνά επιβάλλει να ταξιδεύει, ενώ πάντοτε αναζητά χρόνο για να διαβάζει). ε
Εκ μέρους του Προέδρου της Βουλής Νίκου Βούτση χαιρέτησε ο Γενικός Διευθυντής της Βουλής Γεώργιος Αγγελόπουλος, εκ μέρους της διοργάνωσης Αθήνα 2018 η Συντονίστρια του Δικτύου Πολιτισμού δήμου Αθηναίων Εριφύλη Μαρωνίτη και εκ μέρους του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος ο εκπρόσωπός του Σπύρος Αλεξόπουλος, ενώ ευχές της Υπουργού Πολιτισμού Μυρσίνης Ζορμπά μετέφερε ο Πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων Γιώργος Χουλιάρας, που με τη Γενική Γραμματέα της Εταιρείας Αγγελική Στρατηγοπούλου συντόνισαν την εκδήλωση.
Το «Βραβείο Διδώ Σωτηρίου 2018 της Εταιρείας Συγγραφέων» για πολύπλευρη προσφορά στα Γράμματα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό απονεμήθηκε, με ομόφωνη απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της Εταιρείας, στη συγγραφέα και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου Αλεξάνδρα Σαμουήλ. Για την τιμώμενη μίλησε ο κριτικός λογοτεχνίας Αριστοτέλης Σαΐνης, ενώ το βραβείο, που έχει φιλοτεχνηθεί από τον γλύπτη Θόδωρο, απένειμε ο Γενικός Διευθυντής της Βουλής Γεώργιος Αγγελόπουλος.
Του πρόσφατου βιβλίου της Αλεξάνδρας Σαμουήλ Πάντα αριθμώ διετάξας. Αναλογία, αριθμολογία και ποίηση (Μελάνι, 2018) έχουν προηγηθεί τα βιβλία Ιδαλγός της ιδέας: Η περιπλάνηση του Δον Κιχώτη στην ελληνική λογοτεχνία (Πόλις, 2007), Ο Παλαμάς και η κρίση του στίχου (Νεφέλη, 2007), που βραβεύτηκε με το Έπαθλο Χρήστου & Ελένης Ξανθοπούλου-Παλαμά της Ακαδημίας Αθηνών, και Ο βυθός του καθρέφτη: O André Gide και η ημερολογιακή μυθοπλασία στην Eλλάδα (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1998), καθώς και πολλές μελέτες σε σύμμικτους τόμους και περιοδικά.
Το «Βραβείο Δαίδαλος 2018 της Εταιρείας Συγγραφέων» για πολύπλευρη προσφορά στα Γράμματα και την επικοινωνία των λαών μέσω του πολιτισμού απονεμήθηκε, με ομόφωνη απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της Εταιρείας, στον Αμερικανό ποιητή, μεταφραστή και πανεπιστημιακό Γουίλις Μπάρνστοουν (Willis Barnstone). Για τον τιμώμενο μίλησε η ποιήτρια, πανεπιστημιακός και μέλος του ΔΣ της Εταιρείας Λιάνα Σακελλίου, ενώ το βραβείο, που έχει φιλοτεχνηθεί από την εικαστικό Ηρώ Νικοπούλου, απένειμε η Συντονίστρια του Δικτύου Πολιτισμού δήμου Αθηναίων Εριφύλη Μαρωνίτη.
Μεταφραστής της αρχαίας λυρικής ποίησης, που έφερε τη Σαπφώ κοντά στον αγγλόγλωσσο αναγνώστη, μεταφραστής του Ηράκλειτου και μιας λογοτεχνικής εκδοχής της Καινής Διαθήκης, όπως και νεότερων συγγραφέων, συγγραφέας σχεδόν πενήντα βιβλία, συνομιλητής του Μπόρχες και έχοντας αποσπάσει πολλά βραβεία στις ΗΠΑ, ο Γουίλις Μπάρνστοουν διατηρεί μια ιδιαίτερη σχέση με την Ελλάδα, όπου ξεκίνησε την πορεία του ως δασκάλου.
Το «Βραβείο Γιάννη Βαρβέρη 2018 της Εταιρείας Συγγραφέων» για πρωτοεμφανιζόμενη/ο ποιήτρια ή ποιητή, που θεσπίστηκε στη μνήμη του ποιητή και ιδρυτικού μέλους της Εταιρείας Γιάννη Βαρβέρη (1955-2011) και σκοπό έχει να αναδείξει τις σημαντικότερες νέες ποιητικές φωνές της χώρας, απονεμήθηκε στην Παυλίνα Μάρβιν για το βιβλίο της Ιστορίες απ' όλον τον κόσμο μου (Κίχλη, 2017). Το σκεπτικό της απόφασης παρουσίασε η Παυλίνα Παμπούδη, Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του Βραβείου Βαρβέρη, με μέλη τους ποιητές Ηλία Κεφάλα και Δημήτρη Κοσμόπουλο. Το Βραβείο απένειμε ο εκπρόσωπος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος Σπύρος Αλεξόπουλος, ενώ στην τιμώμενη χάρισε βιβλία του Γιάννη Βαρβέρη η Αλίκη Βαρβέρη.
Το «Βραβείο Μένη Κουμανταρέα 2018 της Εταιρείας Συγγραφέων» για πρωτοεμφανιζόμενη/ο πεζογράφο, που θεσπίστηκε στη μνήμη του πεζογράφου και ιδρυτικού μέλους της Εταιρείας Μένη Κουμανταρέα (1931-2014) και σκοπό έχει να αναδείξει τις σημαντικότερες νέες πεζογραφικές φωνές της χώρας, απονεμήθηκε στη Βίβιαν Στεργίου για το βιβλίο της Μπλε υγρό (Πόλις, 2017). Το σκεπτικό της απόφασης παρουσίασε ο Μιχάλης Μοδινός, Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του Βραβείου Κουμανταρέα, με μέλη τους συγγραφείς Λίλυ Εξαρχοπούλου και Γιώργο-Ίκαρο Μπαμπασάκη. Στην Επιτροπή είχε συμμετάσχει και ο Ανδρέας Μήτσου. Το Βραβείο απένειμε η Αλεξάνδρα Τράντα, ανιψιά του Μένη Κουμανταρέα, που επίσης χάρισε στην τιμώμενη βιβλία του που προσέφεραν οι εκδόσεις Πατάκη.
Στην εκδήλωση, έγινε αναφορά από τη συγγραφέα, εικαστικό και Ταμία της Εταιρείας Ηρώ Νικοπούλου στα εκλιπόντα, από την προηγούμενη απονομή βραβείων, μέλη της Εταιρείας Συγγραφέων Άγγελο Δεληβορριά, Μάνο Ελευθερίου, Άρη Μπερλή και Γιάννη Τσιώλη, όπως επίσης στον γλύπτη Θόδωρο που φιλοτέχνησε το Βραβείο Διδώ Σωτηρίου.
Το Ημερολόγιο 2019 της Εταιρείας Συγγραφέων, που κυκλοφορεί σε συνεργασία με τις εκδόσεις Πατάκη και διατίθεται στα βιβλιοπωλεία, παρουσίασε η Γενική Γραμματέας της Εταιρείας Αγγελική Στρατηγοπούλου, η οποία συγκέντρωσε και επιμελήθηκε κείμενα 111 μελών της Εταιρείας που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του ΔΣ να συμμετάσχουν. Θέμα του Ημερολογίου είναι Πώς φοριούνται οι λέξεις: Λογοτεχνία & ένδυση. Εικονογραφείται με σκηνικά και κοστούμια του αείμνηστου σκηνογράφου Γιώργου Πάτσα (1944-2018).
Η Εταιρεία Συγγραφέων εκδίδει θεματικά ημερολόγια με πρωτότυπα κείμενα μελών της, σε συνεργασία με πολλούς εκδοτικούς οίκους και με εικονογράφηση από γνωστούς καλλιτέχνες, εδώ και 25 χρόνια. Θέματα των πιο πρόσφατων ημερολογίων σε νέο σχήμα, που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Πατάκη, ήταν: Οδυσσέας (ένας διεθνής ελληνικός μύθος), με εικονογράφηση του Γιάννη Στεφανάκι, Γέφυρες, με φωτογραφίες του Ανδρέα Σμαραγδή, Φεγγάρι, με εξώφυλλο του Γιώργου Ρωμανού, Πολλαπλές αρχαιότητες, με πρόλογο του Μανόλη Κορρέ και φωτογραφίες του Σωκράτη Μαυρομμάτη, και Διαβάζοντας την Αθήνα, με φωτογραφίες του Παναγιώτη Τραπάτσα, που ήταν η πρώτη σχετική έκδοση ενόψει της ανάδειξης της πόλης σε Παγκόσμια Πρωτεύουσα του Βιβλίου.
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με την υποδοχή νέων μελών της Εταιρείας Συγγραφέων, που είχαν εκλεγεί από την ετήσια Γενική Συνέλευση τον περασμένο Μάιο, από τον Αντιπρόεδρο της Εταιρείας Γιώργο Βέη. Νέα τακτικά μέλη της Εταιρείας, σε αλφαβητική σειρά, είναι οι Κώστας Βούλγαρης, Γιάννης Δούκας, Ισίδωρος Ζουργός, Έλσα Κορνέτη, Γιώργος Λίλλης, Έλενα Μαρούτσου, Τεύκρος Μιχαηλίδης, Κάλλια Παπαδάκη, Δημοσθένης Παπαμάρκος και Μαρία Φακίνου, ενώ νέα αντεπιστέλλοντα μέλη είναι ο Καταλανός Eουζέμπι Αγιένσα (Eusebi Ayensa, Ισπανία) και ο Νίκος Αλεξίου (ΗΠΑ).
Ακολούθησε κοκτέιλ.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ανάδειξης από την UNESCO της Αθήνας ως Παγκόσμιας Πρωτεύουσας του Βιβλίου, με στήριξη από τη Βουλή των Ελλήνων και το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού, με μέγα δωρητή το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, τόσο ως προς την Εταιρεία Συγγραφέων καθώς και στο πλαίσιο της διοργάνωσης Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του Δήμου Αθηναίων, και με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού & Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ), του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) και άλλων υποστηρικτών της Εταιρείας Συγγραφέων, όπως το Ίδρυμα Κώστα & Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ το πρόγραμμα της διοργάνωσης Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του Δήμου Αθηναίων υλοποιείται με τη στήριξη δωρητών. Μέγας δωρητής είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Χρυσοί δωρητές είναι το Ίδρυμα Ι. Λάτση και η εταιρία Core Α.Ε. Δωρητές είναι το Ίδρυμα Ωνάση, το Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού & Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ), το Ίδρυμα Α. Κ. Λασκαρίδη και ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ). Πολύτιμοι υποστηρικτές είναι η Aegean Airlines, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών και η εταιρία Σταθερές Συγκοινωνίες (ΣΤΑΣΥ).
Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΣΑΪΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΣΑΜΟΥΗΛ
Θα ξεπεράσω αρχικά τον κρατυλισμό του επιθέτου της κριθείσας και βραβευομένης, το οποίο, ως εικός, παραπέμπει στον τελευταίο των Κριτών του Ισραήλ και συγγραφέα της περίφημης «Βίβλου των Κριτών», αλλά δεν μπορώ να μη σταθώ στο μικρό της όνομα, το οποίο μπορεί να μην κατάφερε να «αποκρούσει» να είναι άνδρας αυτός που θα μιλήσει για το έργο της, αλλά είναι αποκαλυπτικό, καθώς η ψηφαριθμική αξία των 9 γραμμάτων του είναι 252, δηλαδή, πάλι 9, το γνωστό και αναμενόμενο πολλαπλάσιο του μονίμως ζητούμενου μαγικού αριθμού 3.
Μετά το σύντομο προοίμιο της εισήγησης ακριβώς επειδή «Και οι κριτές, κρίνονται» επιτρέψτε μου να προχωρήσω με το κριτικό νυστέρι στα χέρια ως «εραστής της αλήθειας αλλά πιο πολύ του Πλάτωνα», όπως θα έλεγε ο μπορχεσιανός Χερβάσιο Μοντενέγκρο.
Θυμάμαι τώρα τον πολυπρόσωπο μονολογιστή στην Ιστορία των μεταμορφώσεων (Καστανιώτης 1998) του Γιάννη Πάνου, ένα “μυθιστόρημα” που αλληγορεί, μεταξύ άλλων, την ίδια τη λειτουργία της λογοτεχνίας. Εκεί η φωνή που αυτοβιογραφείται σε κάποιο κεφάλαιο και θυμίζει αυτήν του Μιχαήλ Ψελλού, προοδευτικά απεγκλωβίζεται από τα δεδομένα του πραγματικού ιστορικού χρόνου. Ο αφηγητής μεταμορφώνεται σε χριστιανό καββαλιστή και βυζαντινό μαθηματικό, άλλοτε παίρνει τη μορφή του Πυθαγόρα ή του Απολλώνιου του Τυανέα, κάποιες φορές ενός κινέζου φιλοσόφου ή ενός άραβα αλχημιστή ή, σπαζοκεφαλιάζει σαν τον Μπόρχες με τα παράδοξα του Ζήνωνα, την ώρα που ενδιαφέρεται ταυτόχρονα για την αναζήτηση του παγκόσμιου τύπου από τον Λαπλάς ή το όραμα της παγκόσμιας αρμονίας του Κέπλερ. Ουσιαστικά, όμως, το κελί του μοναχού, το σπουδαστήριο του φιλοσόφου ή το αλχημιστικό εργαστήριο παραμένει ένα συγγραφικό –και μάλιστα, ποιητικό– εργαστήριο. Εξού και στην ύστατη επιστολή του ο μονολογιστής, αφού αποκαλύψει ότι το απόρρητο και μυστικό του δόγμα αποτέλεσε η Πυθαγόρεια φιλοσοφία εκμυστηρεύεται: «Προσπάθησα να μιμηθώ και ετίμησα τον αριθμό, αφενός μεν ως πηγήν αενάου φύσεως, αφετέρου δε διότι το παν με τον αριθμό ολοκληρώθηκε», για να κλείσει την επιστολή προς τον δάσκαλό του ως εξής: «Πέρασε ποτέ από το νου σου πως ίσως κατά βάθος ήμουν ένας ποιητής;».
Δε θυμήθηκα τυχαία την Ιστορία των μεταμορφώσεων. Πολλά από τα ονόματα που ήδη ανέφερα διασχίζουν τη νέα μελέτη της Αλεξάνδρας Σαμουήλ. Πώς αλλιώς, αφού το τελευταίο βιβλίο της και αφορμή της σημερινής βράβευσης μιλά για την πίστη των ποιητών στη δύναμη του αριθμού, την ομορφιά της αναλογίας και την αριθμολογία;
Ο τίτλος Πάντα αριθμώ διέταξας (παράθεμα από τη «Σοφία Σολομώντος») μπορεί να δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για κανένα από εκείνα τα βιβλία που βρίσκει κανείς στοιβαγμένα στα ράφια του μυστικισμού και της παραφιλολογίας – σαν αυτά που εξέδιδε ο μικρός εκδοτικός οίκος «Μανούτιος» στο Εκκρεμές του Φουκώ του Ουμπέρτο Έκο, ο οποίος βρισκόταν στο πίσω δρομάκι αν και επικοινωνούσε με τον λαμπερό «Γκάραμοντ» στην κεντρική λεωφόρο.
Ωστόσο, εδώ πρόκειται για πρωτότυπη στη σύλληψη και δεξιοτεχνική στην εκτέλεση στιβαρή φιλολογική εργασία. Προφανώς προϊόν κόπου και μόχθου από την πένα της πανεπιστημιακής καθηγήτριας Αλεξάνδρας Σαμουήλ, η οποία, είναι αλήθεια, δεν παύει να μας εκπλήσσει, πάντα ευχάριστα, με τις αλλαγές στη θεματική των βιβλίων της: αποτέλεσμα, φυσικά, του μεγάλου εύρους των ερευνητικών της ενδιαφερόντων που εκτείνονται από τη Μετρική στη Θεωρία των λογοτεχνικών ειδών και από την Ποίηση του 19ου και του 20ού αιώνα στη Νεοτερική Πεζογραφία και την Αυτοβιογραφία. Αφού, λοιπόν, παρακολούθησε εκ του σύνεγγυς τη συνάντηση της μοντερνιστικής γενιάς του ’30 με την ημερολογιακή μυθοπλασία του Ζιντ που έστρεψε έλληνες συγγραφείς της εποχής προς την καλλιέργεια της αυτοαναφορικότητας (Ο βυθός του καθρέφτη, 1998), αφού «μέτρησε», κυριολεκτικά, τους πολύτροπους πειραματισμούς του Παλαμά με τον εθνικό δεκαπεντασύλλαβο (Ο Παλαμάς και η κρίση του στίχου, 2007) ή ιχνηλάτησε τη μακρόχρονη και παραγωγική παρουσία του Δον Κιχώτη στην ελληνική ποίηση και πεζογραφία (Ιδαλγός της ιδέας, 2007), στο νέο της βιβλίο παρακολουθεί διαχρονικά και συγχρονικά τις πολύπλοκες και διαρκώς μεταλλασσόμενες σχέσεις ανάμεσα στην ιερή τριάδα του υπότιτλου: την αναλογία, την αριθμολογία και την ποίηση.
«Όπως είναι κάτω, έτσι είναι και πάνω» συνόψιζε η πρώτη αρχή από το Σμαράγδινο πίνακα του Ερμή του Τρισμέγιστου και το Σύμπαν μεταμορφωνόταν σε ένα μεγάλο θέατρο αντικριστών κατόπτρων. Η μουσική της ποίησης πάντα προσπαθούσε να αναπαράγει σε άλλη κλίμακα τη μουσική του κόσμου. Είτε πιστεύοντας στη δύναμη του αριθμού, την αναλογία και την αριθμολογία ή εικονογραφώντας τη συγχρονική και φιλοσοφικά αποδεκτή τάση της εποχής τους, είτε, αργότερα, εξαιτίας νοσταλγικής επιστροφής (ο Γιουνγκ θα έλεγε ότι οι σχετικοί συμβολισμοί αποτελούν κοινά αρχέτυπα), ανέκαθεν οι ποιητές δανείζονταν στοιχεία από τη θεωρία των αναλογιών, το συμβολισμό των αριθμών και την αριθμολογική παράδοση, και, συναιρώντας σημαίνοντα και σημαινόμενα, προσπαθούσαν να οργανικοποιήσουν την ποίησή τους
Εκκινώντας από την προσπάθεια να ερμηνευτεί η ευρεία και συμβολική χρήση του αριθμού 3 στη νεοελληνική λογοτεχνία, και αναζητώντας την πολλαπλή σημασιοδότηση του αριθμού της ενότητας και της αρμονίας, η Σαμουήλ οδηγήθηκε πίσω στο χρόνο και μελέτησε την αντίληψη της παγκόσμιας αναλογίας και επικοινωνίας που πραγματοποιείται διά του αριθμού που θεωρήθηκε ότι συγκροτεί το σύμπαν.
Το πρώτο μέρος της μελέτης διασχίζει χιλιάδες χρόνια μαθηματική και μαγική σκέψη, ιχνηλατώντας την παράδοση της αριθμολογίας και των κοσμικών αναλογιών από την αρχαιότητα ώς τον 19ο αιώνα: από τον Πυθαγόρα και τον Πλάτωνα ώς τους Πατέρες της Εκκλησίας και τους νεοπλατωνικούς της ύστερης αρχαιότητας, και από τους αποκρυφιστές και τους αλχημιστές του Μεσαίωνα ώς τον Κοπέρνικο και τον Κέπλερ. Η πίστη σ’ ένα μοντέλο επικοινωνίας μικρόκοσμου και μακρόκοσμου, δηλαδή ενός ενιαίου οργανισμού και της κοσμικής συμπάθειας των μερών του, απωθημένη μόνο προσωρινά από την επιστημονική και μηχανιστική επανάσταση, επανέρχεται αναζωπυρωμένη από τη νευτώνεια αρμονία και εκβάλλει στην εποχή του Ρομαντισμού με τη μορφή του ανθρωποκοσμομορφισμού (στη θέση ενός επουράνιου θεϊκού κόσμου με τον οποίο επικοινωνεί ο φυσικός, η ανθρώπινη πνευματικότητα και οι μυστικές αντιστοιχίες ανάμεσα στον ορατό και τον αόρατο κόσμο) κι από κει, στους μοντερνιστές επιγόνους.
Όπως και να ’χει, αν το σύμπαν είναι αρμονικά πλασμένο σύμφωνα με τους κανόνες μιας θεϊκής αριθμητικής και δομείται πάνω σε αντιστοιχίες ανάμεσα στον μικρόκοσμο και τον μακρόκοσμο, τα στοιχεία των οποίων συνέχουν σχέσεις αναλογίας και συμπάθειας, ο ποιητής, ως δημιουργός, αρχιτέκτονας και προφήτης μαζί, καλείται να συναισθανθεί και να αναπαραγάγει την τάξη και τη μουσική αρμονία του κόσμου. Εξού και για όλο αυτό το χρονικό άνυσμα η Σαμουήλ δεν παρακολουθεί μόνο τη θεωρητική εξέλιξη της βασικής ιδέας (από τον Αυγουστίνο στον Ακινάτη και από τον Σβέντεμποργκ στον Σέλινγκ), αλλά και τις αποτυπώσεις της στην ποίηση της εποχής (από τον Δάντη και τον Σπένσερ στον Σαίξπηρ και από τον Μίλτον και τον Μπλέικ στον Μποντλέρ).
Το έδαφος έχει ετοιμαστεί κατάλληλα για το δεύτερο μέρος, όπου η Σαμουήλ εξετάζει την υποδοχή αυτών των παραδόσεων στη νεοελληνική ποίηση, ανοίγοντας με σπάνια δεξιοτεχνία νέους ερμηνευτικούς δρόμους σε δυσερμήνευτα κείμενα του νεοελληνικού κανόνα:
Η υπερσημασιοδότηση, για παράδειγμα, του αριθμού 3 στο δημοτικό τραγούδι και τα πάμπολλα «τριαδικά χνάρια» συνδέονται με τη ρυθμική απεικόνιση της συνδεδεμένης με τα άστρα ανθρώπινης ζωής (οι τρεις φάσεις της σελήνης), της αστρολογικής πρόγνωσης, αλλά και της χριστιανικής τριαδικότητας, σε μια ανάλυση που λαμβάνει υπ’ όψιν μεταξύ άλλων χαμένους κρίκους της βυζαντινής γραμματείας.
Η γνωστή επαφή του Σολωμού με το μυστικισμό και τη θεοσοφία επιβεβαιώνεται με τη υιοθέτηση της θεωρίας των ανταποκρίσεων και την εικονογράφηση στο έργο του («Το μυστικό δέντρο», «Εις το θάνατο της ανεψιάς του») της επανεργοποιημένης κατά τον 19ο αιώνα θεωρίας των αντιστοιχιών.
Το ρυθμολογικό πρότυπο «της ομοούσιας και αδιαίρετης Τριάδας» «φύση-τέχνη-ηθική» της ελυτικής ποιητικής αναζητείται σε μια νοσταλγική επιστροφή στις πλατωνικές του ρίζες («Μυρίσαι το άριστον XII», ή η αποκαλυπτική σκηνή στο «Τρεις φορές η αλήθεια»).
Ο αλχημιστικός και νεοπυθαγόρειος συμβολισμός ξεκλειδώνει για πρώτη φορά τους σκοτεινούς υπερρεαλιστικούς συμβολισμούς προσώπων και προσωπείων στο έργο του Εγγονόπουλου («Μπολίβαρ», «Ανδωνιεύς»),
Τέλος, μια εξαιρετική ανάλυση της συναισθηματικής τοπογραφίας του Σεφέρη («Μυθιστόρημα ΙΒ») αποδεικνύει πως κλιμακωτές αρνητικές τριάδες εικονογραφούν την αποπνικτική αίσθηση της ελληνικής έρημης χώρας και το βασανιστικό ποιητικό αίσθημα της χαμένης αρμονίας του κόσμου.
Πράγματι, ακόμα και σήμερα, η βασική πίστη στο απόλυτο των μαθηματικών και την αιώνια αλήθειά τους παραμένει εξαιρετικά δυνατή. Το κριτήριο της ποιότητας και εδώ, όπως λέει ένας θεωρητικός τους, είναι η ομορφιά, η περιπλοκότητα, η εσωτερική συνοχή, η καθαρότητα, η κομψότητα, η ικανοποίηση – όλα τόσο υποκειμενικά, αλλά όλα ταυτόχρονα με κάποιο τρόπο και μυστηριωδώς κοινό κτήμα όλων μας.
Τόνισα νωρίτερα την αλλαγή στη θεματική των βιβλίων της Αλεξάνδρας Σαμουήλ. Ωστόσο η τελική απόβλεψη της μελετήτριας παραμένει εξακολουθητικά η ίδια. Πυρηνικό κέντρο παραμένει η ουσία της ίδιας της λογοτεχνίας και το αέναο ερώτημα της λογοτεχνικής κριτικής: «Τι είναι τέχνη;», «Τι είναι λογοτεχνία;»
Και να, ίσως, η «πολύτροπος αρμονία» πίσω από όλα τα ερευνητικά σχέδια της φιλολόγου-ερευνήτριας Αλεξάνδρας Σαμουήλ: όταν αυτή μαγνητίζεται από την mise en abyme και την εσωτερική αναδίπλωση στον Βυθό του καθρέπτη αναζητώντας πώς η ημερολογιακή μυθοπλασία του Ζιντ γονιμοποίησε στους έλληνες συνοδοιπόρους και επιγόνους του την καλλιέργεια της αυτοαναφορικότητας και του εγωτικού λόγου· ή εξετάζοντας στο Ο Παλαμάς και η Κρίση του στίχου τις πειραματικές επεμβάσεις του Παλαμά στον δεκαπεντασύλλαβο εθνικό στίχο, κατά το παράδειγμα της ανανέωσης του αλεξανδρινού από τον Ουγκώ· και όταν ανιχνεύει στον Ιδαλγό της ιδέας τις “τύχες” και τις διαρκείς μεταμορφώσεις του θερβαντικού έργου και του κεντρικού ήρωά του, που έχουν στοιχειώσει το δυτικό φαντασιακό, στην ελληνική λογοτεχνία· και βέβαια όταν, τέλος, αποκαλύπτει την εξακολουθητική παρουσία μιας «μαθηματικής ποιητικής» στην παγκόσμια και την ελληνική ποίηση.
Σε κάθε περίπτωση, όλες οι μελέτες της Σαμουήλ συνδυάζουν την εξαντλητική φιλολογική έρευνα με τη συγκριτολογική προοπτική (διαρκείς διασυνδέσεις με άλλες λογοτεχνίες), τη θεωρητική επάρκεια (γνώση και κριτικός διάλογος με τη σχετική βιβλιογραφία) με την κριτική τόλμη και την ερμηνευτική επιχειρηματολογία, αποτελώντας σπάνιες, όχι μόνο στο πλαίσιο των ελληνικών συγκριτολογικών σπουδών, σχολαστικές μεν, πλην απολαυστικές στην ανάγνωσή τους, φιλολογικές μελέτες.
Αν, λοιπόν, στο λαμπρό αυτό, πολύπλευρο φιλολογικό έργο προσθέσουμε την πολύχρονη διδακτική προσφορά της Αλεξάνδρας Σαμουήλ, σε Ελλάδα και εξωτερικό, μαστόρισσας αυτής της σύνθετης γνωστικής και ψυχικής αγωγής που ονομάζουμε διδασκαλία, (όπως φανερώνει η πρόοδος και η αγάπη των μαθητών της, στην εκλεκτή ομήγυρη των οποίων είχα την τύχη να βρεθώ κι εγώ για λίγο), η σημερινή της βράβευση από την ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ φαντάζει όχι μόνο επιβεβλημένη, αλλά και οφειλόμενη.
Αντιφώνηση της ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΣΑΜΟΥΗΛ
Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω από καρδιάς για τη μεγάλη τιμή που μου κάνετε, απονέμοντάς μου το Βραβείο Διδώ Σωτηρίου για το έτος 2018. Η χαρά και η συγκίνησή μου είναι πολύ μεγάλη, πέρα από τον προφανή, και για έναν ακόμη λόγο: για την απόφαση της Εταιρείας Συγγραφέων να βραβεύσει μια φιλόλογο, την ώρα που τις φιλολογικές σπουδές τις διατρέχει μια βαθιά κρίση, η οποία συνίσταται πρώτα απ’ όλα στην αμφισβήτηση της χρησιμότητας και της νομιμότητάς τους. Μια κρίση που, μεταξύ άλλων, έχει φιλοτεχνήσει για τη φιλολογία την πάγια εικόνα μιας γηραιάς και παρωχημένης συνοδού της νέας και ευειδούς λογοτεχνίας. Ωστόσο, αντί για αυτό το απαξιωτικό πορτραίτο, η αλληγορική φαντασία τής είχε κάποτε επιδαψιλεύσει την αποθέωση και τη συμπερίληψή της στις τάξεις του Ολύμπου, παντρεύοντάς την με τον Θεό Ερμή, όπως ανιστορεί ο μεσαιωνικός μύθος του Μαρτιανού Καπέλλα. Και έχω την αίσθηση ότι ο λογοτεχνημένος αυτός δεσμός τους δεν οφειλόταν κυρίως στη λόγια φύση του αγγελιαφόρου των Θεών, αλλά στο γεγονός ότι ο Ερμής υπήρξε ο πρώτος ευρετής, ο εφευρέτης της μουσικής λύρας, ο μυθικός με άλλα λόγια επινοητής του ίδιου του δώρου της ποίησης.
Αυτόν, λοιπόν τον, κάποτε εξιστορημένο, ερωτικό δεσμό της λογοτεχνίας με τη φανατικότερη αναγνώστριά της, τη φιλολογία, νομίζω πως επαναβεβαιώσατε απόψε· μια θνητή βέβαια αναγνώστρια πλέον που ωστόσο συμβάλλει και αυτή στις διαρκείς μεταμορφώσεις του έτερου ημίσεως της, στην ανάδειξη της πολλαπλότητάς του, και, εντέλει, στην αθανασία του. Και για αυτόν τον λόγο, σας ευχαριστώ πάλι θερμότατα όλες και όλους.
Χαιρετισμός εκπροσώπου του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων:
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ, Γενικός Διευθυντής της Βουλής (Προϊστάμενος Γενικής Διεύθυνσης Διοικητικής Ηλεκτρονικής Διοίκησης, Βιβλιοθήκης και Εκδόσεων της Βουλής των Ελλήνων)
Έχω την χαρά και την τιμή να είμαι μαζί σας στη σημερινή εκδήλωση, ως εκπρόσωπος του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων, κ. Νικολάου Βούτση. Χαρά, γιατί βρίσκομαι ανάμεσα σε εκλεκτούς συγγραφείς, εκπροσώπους των Γραμμάτων στη Χώρα μας και Τιμή, για το λόγο που βρίσκομαι εδώ, δηλαδή την «απονομή του Βραβείου ¨Διδώ Σωτηρίου¨ της Εταιρείας Συγγραφέων» στην αξιόλογη επιστήμονα και συγγραφέα κ. Αλεξάνδρα Σαμουήλ.
Η Βουλή δεν είναι μόνον ένας θεσμός στον οποίο παράγονται οι Νόμοι του Κράτους. Διαθέτει ένα πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα, το οποίο από καιρό, συστηματικά και ενσυνείδητα προβάλει. Τα τελευταία χρόνια οι προσπάθειες αυτές έχουν αυξηθεί σημαντικά και κυρίως έχουν συστηματοποιηθεί και ενταχθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εξωστρέφειας και ενίσχυσης των πολιτιστικών δρώμενων στη Χώρα. Επιπρόσθετα, η Βουλή επιδιώκει, σε μια αμφίδρομη σχέση με τους πολίτες, να επεξεργαστεί ιδέες και γνώσεις που θα συμβάλουν περαιτέρω στην εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος.
Με πυλώνες τη Βιβλιοθήκη και τον Τηλεοπτικό Σταθμό της, καθώς και το Ίδρυμα της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, η Βουλή των Ελλήνων διοργανώνει Εκθέσεις, Ξεναγήσεις, Συνέδρια και Ημερίδες, τόσο αυτόνομα όσο και σε συνεργασία με Δήμους, Περιφέρειες, με κοινωνικούς και πολιτιστικούς φορείς. Σε αυτό το πλαίσιο, επιδόθηκε επίσης στη δημιουργία και συντήρηση Μουσείων σε όλη την Επικράτεια, συμβάλλοντας ενεργά στην ανασύσταση της Ιστορικής Μνήμης. Παράλληλα, εκδίδει βιβλία και προβαίνει συγκροτημένα και βάσει του ετήσιου Προϋπολογισμού της σε επιχορηγήσεις και δωρεές. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το Ίδρυμα της Βουλής εκδίδει άνω των 15 βιβλίων κατ’ έτος και η Βιβλιοθήκη μας, η δεύτερη σε μέγεθος στα Βαλκάνια, διαθέτει, πάνω από 860 έργα Τέχνης, αρχειακά τεκμήρια, χάρτες, ιστορικά κειμήλια και κυρίως, πάνω από 800.000 βιβλία, από την αρχή της Τυπογραφίας έως τις μέρες μας.
Τα τελευταία 3 χρόνια, με τη συνεχή αναβάθμιση της τεχνογνωσίας, επιχειρήσαμε τη συστηματική αξιοποίηση του αρχειακού μας υλικού και των, ανεκτίμητης ιστορικής και αισθητικής αξίας, Έργων Τέχνης, με τη σύσταση του νέου Τμήματος Αρχείων. Το έργο της συντήρησης και της ψηφιοποίησης πλαισιώθηκε από τον σύγχρονο ηλεκτρονικό μας Κατάλογο, στον οποίο είναι καταγεγραμμένα περίπου 600.000 τεκμήρια.
Τα περισσότερα έργα σας, αν όχι όλα, έχουν εισαχθεί στον Κατάλογο αυτό, διότι όπως γνωρίζετε οι εκδότες έχουν την υποχρέωση να δίδουν 2 αντίτυπα στην Εθνική Βιβλιοθήκη και 1 στη Βιβλιοθήκη της Βουλής. Τρεις τίτλοι της τιμώμενης σήμερα συγγραφέως κας Σαμουήλ συγκαταλέγονται στον ηλεκτρονικό μας Κατάλογο και φυσικά στις Συλλογές μας.
Τη Δευτέρα, 19 Νοεμβρίου, πραγματοποιήθηκαν από τον Εξοχώτατο Πρόεδρο της Δημοκρατίας, στο Μέγαρο της Βουλής, τα εγκαίνια της «Έκθεσης Ρήγας και Επανάσταση». Με αυτήν την αφορμή, θα ήταν μεγάλη μας χαρά να σας ξεναγήσουμε στους χώρους του Κοινοβουλίου, στο Μέγαρο της Βουλής και στο κτήριο του πρώην Καπνεργοστασίου, επί της οδού Λένορμαν 218. Αρκεί να έλθετε σε επαφή μαζί μας ώστε να οργανώσουμε ειδική ξενάγηση.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την ιδιαίτερη τιμητική σας εκδήλωση και να τονίσω εκ νέου, ότι η Βουλή των Ελλήνων επιτελεί το δημοκρατικό και κοινοβουλευτικό της έργο, προάγοντας παράλληλα τον Πολιτισμό, προσδιορίζοντας νέες ορίζουσες στον Χώρο της Τέχνης και διασφαλίζοντας και αξιώνοντας συνάμα, για κάθε πολίτη, το δικαίωμα της ατομικής και συλλογικής του έκφρασης.
Σχόλιο της ΕΡΙΦΥΛΗΣ ΜΑΡΩΝΙΤΗ, συντονίστριας του Δικτύου Πολιτισμού δήμου Αθηναίων
Ο δήμος της Αθήνας στηρίζει τα βραβεία της Εταιρείας Συγγραφέων και είναι μεγάλη μας χαρά που αυτή τη χρονιά η απονομή γίνεται στο πλαίσιο της διοργάνωσης Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου. Από την πρώτη στιγμή σχεδιασμού και προετοιμασίας της διοργάνωσης, η Εταιρεία Συγγραφέων υπήρξε πολύτιμος συνομιλητής και αρωγός μας, και βέβαια διοργανωτής σε μεγάλες δράσεις, όπως το Διεθνές Συμπόσιο «Γιατί διαβάζουμε;» τον Οκτώβριο. Η Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου στοχεύει ακριβώς σε τέτοιες δυνατές και ευρείες συνεργασίες, που φέρνουν το βιβλίο και την ανάγνωση πιο κοντά σε κάθε κάτοικο της πόλης μας και συνδυάζουν ποικίλες μορφές τέχνης και δημιουργίας. Οι συνέργειες και τα δίκτυα – και σε αυτή τη λογική δημιουργήθηκε άλλωστε και το Δίκτυο Πολιτισμού του δήμου Αθηναίων – είναι η πρόσκληση, η δύναμη και η ελπίδα μας.
Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΛΙΑΝΑΣ ΣΑΚΕΛΛΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΟΥΙΛΙΣ ΜΠΑΡΝΣΤΟΟΥΝ
Είμαι πολύ χαρούμενη που βρίσκομαι εδώ απόψε για να απονείμω το βραβείο Δαίδαλος στον Willis Barnstone, διακεκριμένο ομότιμο καθηγητή συγκριτικής και ισπανικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα, ποιητή, μεταφραστή, διακεκριμένο μελετητή της Βίβλου, φλογερό υποστηρικτή της δημοκρατίας στην Ελλάδα, ο οποίος όμως δυστυχώς δεν μπορούσε να είναι μαζί μας σήμερα. Αφού περιγράψω πολύ συνοπτικά τα κύρια επιτεύγματά του που αξίζουν αυτή την τιμή, θα διαβάσω ένα προσωπικό του κείμενο που έγραψε και έστειλε για τη σημερινή τελετή. Πιστεύω ότι το κείμενό του αυτό είναι πολύτιμο για όλους εσάς, όπως είναι και για μένα. Αναφέρεται στη σχέση που είχε ο ίδιος με σημαντικές προσωπικότητες των ελληνικών γραμμάτων και του πολιτισμού πριν την ίδρυση της Εταιρείας Συγγραφέων. Μέσω της μεγάλης του εμπλοκής με την ελληνική λογοτεχνία και τον πολιτισμό, μπορεί να μας υπενθυμίσει πως δημιουργήθηκε η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία.
Η μορφή του Δαίδαλου έχει επιλεγεί σχεδόν ως ένα λογότυπο από την Εταιρεία Συγγραφέων. Είκοσι ένα χρόνια μετά την ίδρυση της, η Εταιρεία δημοσίευσε το πρώτο τεύχος του Δαίδαλου, ενός τριμηνιαίου περιοδικού, σκοπεύοντας να δημιουργήσει μια γέφυρα που να ενώνει τους Έλληνες συγγραφείς με τους ομοτέχνους τους σε άλλες χώρες. Το όνομα χρησιμοποιήθηκε επίσης για την ιστοσελίδα των συγγραφέων, ενέπνευσε ένα βραβείο που δόθηκε για πρώτη φορά τον Δεκέμβριο του 2002 σε μεγάλη εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη για το έτος 2001.
Ο νικητής είναι ένας σύγχρονος Δαίδαλος, ένας πολύπλευρος και πολυτάλαντος καλλιτέχνης, με έναν συνεχώς αυξανόμενο αριθμό έργων, η προσωποποίηση ενός εκπληρωμένου δημιουργού. Ένας τέτοιος νικητής θα αποδείξει τη δημιουργικότητα και επινοητικότητα της ελληνικής λογοτεχνίας στον κόσμο.
Ο καθηγητής Barnstone έγινε μια μεγάλη γέφυρα που συνέδεσε και συνεχίζει να συνδέει την ελληνική λογοτεχνία με τις λογοτεχνίες όλου του κόσμου για 70 χρόνια. Το 1949 άρχισε να διδάσκει Αγγλικά και Γαλλικά στο Κλασικό Λύκειο Αναβρύτων στο Μαρούσι. Από τότε, έχει προωθήσει την αρχαία και νεοελληνική λογοτεχνία και τον πολιτισμό στον κόσμο με πολλούς τρόπους: μέσω της διδασκαλίας –δίδαξε αρχαία ελληνικά στο Πανεπιστήμιο Wesleyan και έγινε Καθηγητής της Ελληνικής Φιλολογίας της έδρας O'Connor στο Πανεπιστήμιο Colgate— μέσω των μεταφράσεων, των ανθολογιών, των ποιητικών συλλογών και των απομνημονευμάτων του για την Ελλάδα.
Επιτρέψτε μου να σας περιγράψω μόνο μερικά από τα πολλά επιτεύγματα-ορόσημα στη σύγχρονη λογοτεχνική του οδύσσεια της αποχώρησης και επιστροφής του στην Ελλάδα, δίχως να αναφερθώ στα επιτεύγματα που σχετίζονται με τη λογοτεχνία άλλων εθνών.
Έχει μεταφράσει όλα τα ποιήματα της Σαπφούς, ακόμα και εκείνα που δεν είχαν προηγουμένως αποδοθεί σε αυτήν. Έχει μεταφράσει όλους τους αρχαίους Έλληνες ποιητές σε δύο ανθολογίες με τίτλους Αρχαίοι Έλληνες Λυρικοί και Ελληνική λυρική ποίηση, με εικονογράφηση της Έλλης Τζαλοπούλου. Σε συνεργασία μετέφρασαν και το μυθιστόρημα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη Ο Άλλος Αλέξανδρος, με πρόλογο του Albert Camus. Μετέφρασε επίσης την Παλαιά Διαθήκη, άλλα εκκλησιαστικά κείμενα και τα πλήρη θραύσματα του Ηρακλείτου. Το Πανεπιστήμιο του Evansville δημιούργησε ένα ετήσιο βραβείο μετάφρασης που φέρει το όνομά του το οποίο δίνεται για την καλύτερη μετάφραση ποιημάτων στην αγγλική γλώσσα. Δημιούργησε μια ανθολογία, Σύγχρονη ευρωπαϊκή ποίηση, με ένα τμήμα ελληνικής ποίησης που επιμελήθηκε ο Kimon Friar. Με τον Edmund Keeley ανθολόγησαν και μετέφρασαν τα 18 κείμενα εναντίον της χούντας. Με την κόρη του Αλίκη επιμελήθηκαν την ανθολογία με τίτλο Ένα βιβλίο ποιητριών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα (A Book of Women Poets from Antiquity to Now, 1980). Ο καθηγητής Barnstone έχει επίσης δημοσιεύσει απομνημονεύματα για την Ελλάδα και ποιητικές συλλογές όπως Από αυτό το λευκό νησί (From This White Island), το 1959, στο οποίο καταγράφει την πεντάμηνη παραμονή του στη Μύκονο το 1950-51, που ήταν και υποψήφιο για το βραβείο Pulitzer.
Αυτές είναι μόνο μερικές από τις πολυάριθμες εκδόσεις του που εξασφάλισαν στην αρχαία και σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία και πολιτισμό, ένα παγκόσμιο ακροατήριο. Επιπλέον, προώθησε τους Έλληνες συγγραφείς που κατήγγειλαν τη χούντα δίνοντάς τους τη φωνή που στερήθηκαν. Με αυτόν τον τρόπο, ο καθηγητής Barnstone έγινε σχεδόν πιο Έλληνας από πολλούς Έλληνες αν αναλογιστούμε τον παθιασμένο τρόπο με τον οποίο προώθησε στον κόσμο τον ελληνικό πολιτισμό. Στην ηλικία των 91, ακόμα χορεύει το ζεϊμπέκικο, στο τέλος κάποιων ποιητικών του αναγνώσεων.
Για τον τιμώμενο ο Μπόρχες σχολίασε: «Τέσσερα από τα καλύτερα πράγματα στην Αμερική είναι: Τα φύλλα Χλόης του Walt Whitman, Η φάλαινα του Herman Melville, τα 501 σονέτα του Barnstone στον Μυστικό Αναγνώστη και οι καθημερινές μου νιφάδες καλαμποκιού — αυτή η τραχιά ποίηση του πρωινού». (Borges at Eighty: Conversations. Bloomington: Indiana University Press, 1982).
Τώρα, ας ακούσουμε το ταξίδι στην Ελλάδα του καθηγητή Barnstone με τα δικά του λόγια, απόσταγμα της δικής του σοφίας. Μου ζήτησε να διαβάσω πρώτα μια σύντομη ανάμνησή του από τον Γιώργο Σεφέρη, η οποία παρουσιάζει επιπλέον και το δικό του πνεύμα ενώ αγωνίζεται για την ελληνική δημοκρατία.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΓΟΥΙΛΙΣ ΜΠΑΡΝΣΤΟΟΥΝ ΩΣ ΑΝΤΙΦΩΝΗΣΗ ΣΤΗ ΒΡΑΒΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
Θα ήθελα να ξεκινήσω την ομιλία μου με μία ιστορία.
Το βράδυ της 21ης Απριλίου 1967, στο Κέντρο Ποίησης της Νέας Υόρκης, στη συμβολή της 93ης οδού και της Λεωφόρου Λέξινγκτον, πήγα να παρακολουθήσω την ομιλία ενός Έλληνα ποιητή και πρώην πρέσβη στην Αγγλία, του Γιώργου Σεφέρη. Ευφράδης, ακριβής και ευρηματικός μου έφερε στο νου μια λευκή μαρμάρινη σκάλα από κάποιο κυκλαδονήσι. Τέσσερα χρόνια πριν είχε κερδίσει το Νόμπελ λογοτεχνίας. Στο τέλος της ομιλίας του, όλοι όρθιοι τον καταχειροκροτήσαμε. Κι ύστερα παύση. Κάποιος υπεύθυνος του Κέντρου ανέβηκε στη σκηνή για να ανακοινώσει πως η νόμιμα εκλεγμένη ελληνική κυβέρνηση είχε ανατραπεί στην Αθήνα από τέσσερεις συνταγματάρχες, με σύμμαχο τον νέο βασιλιά. Κάποιος από τους παρευρισκόμενους ζήτησε ένα σχόλιο από τον Σεφέρη. Κανένα σχόλιο. Σιωπή. Μερικές αποδοκιμασίες. Ο ίδιος, όμως, ως συνετός πολιτικός άνδρας, ήξερε πολύ καλά τι έκανε. Δεν θα άφηνε την χούντα να τον εμπαίξει και να τον εξορίσει. Θα επέστρεφε στην Ελλάδα. Το επόμενο πρωί κιόλας στην Αθήνα, ο Γιώργος Σεφέρης έδωσε συνέντευξη τύπου, καταγγέλλοντας τους στρατιωτικούς αγροίκους. Καταδικάστηκε σε πενταετή περιορισμό κατ’ οίκον. Εφεξής, το σπίτι του μετατράπηκε σε κέντρο διαμαρτυρίας, αλλά και προς μεγάλη χαρά όλων μας, σε χώρο γιορτών, χορού, ποτού, απλόχερου φαγητού και ευθυμίας. Σχεδόν αμέσως μετά το συμβάν, αρχίσαμε με τον Edmund Keeley να επιμελούμαστε και να μεταφράζουμε τα 18 Κείμενα, ένα βιβλίο που καταγγέλλει την δικτατορία, από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Παράλληλα, εκείνη την περίοδο στην Αθήνα, δημοσίευσα ένα βιβλίο ποιημάτων, μια περιορισμένη έκδοση στα αγγλικά του Άσματος Ασμάτων του Σολομώντα. Ζήτησα από τον εκδότη την άποψή του: Πριν ζούσαμε στο φως. Τώρα πια στο σκοτάδι.
Πρωτοδούλεψα στα 21 μου στην Ελλάδα ως καθηγητής Αγγλικών και Γαλλικών στη Σχολή Αναβρύτων στο Μαρούσι. Ένας από τους 30 μαθητές μου υπήρξε ο διάδοχος Κωνσταντίνος, μόλις 9 ετών τότε. Καθημερινά τρώγαμε με τη βασίλισσα και τον Κωνσταντίνο. Μου δάνεισε μάλιστα ένα αντίτυπο αγγλικής ποίησης των εκδόσεων Faber. Καθώς ο εμφύλιος πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του, είχαμε μία φιλονικία με τη βασίλισσα σχετικά με την εκτέλεση των αιχμαλώτων ανταρτών. Η ζωή έμοιαζε παιχνίδι, μέχρι που έμπλεξα, όπως πάντα, και τότε έφτασε η στιγμή της μεγάλης φυγής στις Κυκλάδες. Όπως έγραφε ο Σεφέρης, ο ποιητής πρέπει να έχει ένα τοπίο κι ένα χωριό. Βρήκα το δικό μου στα λευκά νησιά της Ελλάδας.
Ουσιαστικά, στην Ισπανία και την Ελλάδα συναντήθηκα με την ποίηση και τη ζωή. Αργότερα, θα γινόμουν πανεπιστημιακός καθηγητής Ισπανικών και Αρχαίων Ελληνικών, θα βυθιζόμουν στους στίχους της Σαπφούς και των αρχαίων Ελλήνων λυρικών. Τι αγαπημένη γιορτή! Οι δεσμοί μου με την Ελλάδα πρωτοξεκίνησαν στην πόλη του Μεξικού στα 15 μου όταν ο θετός πατέρας μου με σύστησε στη Matilde Franco (την μετέπειτα σύζυγό του), μια Ισπανοεβραία γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη. Η μητρική της γλώσσα ήταν η ελληνική, παράλληλα με την λαντίνο. Η μετέπειτα σύζυγός μου, η Έλλη Τζαλοπούλου, ήταν επίσης γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη, τη βυζαντινή πόλη με τα πολλά πρόσωπα.
Με όλα αυτά, η Αθήνα και οι Κυκλάδες θα γίνονταν το στέκι μου από το 1949 έως το 1951, μέρες απίστευτες, μέρες καλλιτεχνικού οίστρου, θεσπέσιων θεατρικών παραστάσεων, πανελλαδικών απεργιών και υπέροχου Μάνου Χατζηδάκι.
Τις πρώτες μου μέρες στην Ελλάδα δέχτηκα μια κλήση από τον Louis MacNeice, τον νέο διευθυντή του Βρετανικού Ινστιτούτου και μελετητή του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Με καλούσε για τσάι.
«Δεν ανεβαίνουμε στην Ακρόπολη;» πρότεινε. «Τι σόι μελετητής του αρχαίου ελληνικού θεάτρου είμαι και να μην έχω επισκεφτεί τον Παρθενώνα;»
«Σκανδαλώδες!» απάντησα.
Επιβιβαστήκαμε σ’ ένα ταξί και φτάσαμε στην Ακρόπολη. Λιγοστοί φύλακες. Καμία περίφραξη. Ούτε καν εκδοτήρια εισιτηρίων. Απολύτως κανένα τουριστικό λεωφορείο. Ανηφορίσαμε τη δυτική πλευρά των Προπυλαίων. Το αεράκι από τον Υμηττό παρέσερνε τις μυρωδιές από τα αγριόχορτα και το μέλι, ενώ ο ήλιος μας ζέσταινε γλυκά. Η ανάβαση δεν ήταν κι εύκολη. Ο Louis ρουφούσε τον αέρα, που τότε ήταν μεθυστικός. Δικαιολογημένα, λοιπόν, οι αρχαίοι Έλληνες δραματουργοί δημιούργησαν τόσο μαγευτικά έργα.
Ο Louis, ψηλός όπως ήταν, ξαφνικά σκόνταψε κι έπεσε. Χτύπησε το μέτωπο του σ’ ένα αδέσποτο κομμάτι μαρμάρου. Σηκώθηκε. Σκούπισε το αίμα και μ’ ένα τρομερό χαμόγελο, είπε: «Μα τι τύχη για έναν καθηγητή ελληνικών! Από την πρώτη κιόλας μέρα να αναμείξω το αίμα μου με το μάρμαρο και τον ήλιο της Ελλάδας!»
Ποίηση, δημιουργία, Σικελιανός. Θύμιζε τεράστιο μεσαιωνικό ιππότη-ποιητή, αν και ήταν κατάκοιτος όταν τον πρωτοσυναντήσαμε. Έργα του μεταφράσαμε για το τρίτο πρόγραμμα του BBC. Σημείο συνάντησης των ποιητών το βιβλιοπωλείο Ίκαρος. Συνήθως καθόμουν με τον Νίκο Γκάτσο και τον Οδυσσέα Ελύτη. Πιο πολύ, όμως, με τραβούσε ο Γκάτσος, άνδρας ψηλός, με σμιλεμένο πρόσωπο, αυστηρά όμορφα χαρακτηριστικά, κάπως σαν τον Ξενάκη. Ο Γκάτσος προερχόταν από εύπορη οικογένεια και αφού έλαβε την κληρονομιά που του αναλογούσε πήγε στο Μόντε Κάρλο. Εκεί, σαν σε σουρεαλιστική ταινία, ποντάρισε και έχασε όλα του τα χρήματα σε μερικές μέρες. Τι του απέμενε επομένως; Μου είπε. Έγραψε το σπουδαίο ποίημα Αμοργός. Και τραγούδια με τον Μάνο. Θεωρώ πως είναι το πιο σημαντικό μακροσκελές ευρωπαϊκό ποίημα του 20οὐ αιώνα. Χωρίς να αφήνουμε απ’ έξω τους λυρικούς ποιητές, με τον Κωνσταντίνο Καβάφη να παραμένει ο καλύτερος όλων.
Μα ο άντρας που επισκίασε την Ελλάδα ήταν ο στιχουργός και συνθέτης, Μάνος Χατζιδάκις.
Τον συναντούσα συχνά τα βράδια με τον πιανίστα Γιάννη Παπαδόπουλο. Για μένα ήταν η ώρα του δείπνου. Για τον Μάνο ήταν κυριολεκτικά η ώρα του πρωινού, μιας και έγραφε όλη νύχτα και κοιμόταν στη διάρκεια της ημέρας.
Ο Χατζιδάκις αποτελεί κλασικό υπέροχο παράδειγμα εξαίσιου ποιητή. Επρόκειτο να παρουσιάσει το πρώτο του χορόδραμα, Το καταραμένο φίδι, στην Αθήνα. Νωρίς το μεσημέρι της πρεμιέρας, η ορχήστρα ήταν σε αναμονή, καθώς τα ορχηστρικά μέρη δεν είχαν ακόμη ολοκληρωθεί. Θυμίζοντας το ταπεραμέντο του Μότσαρτ, ο Μάνος κατέφτασε αμέσως μετά το μεσημεριανό, πολύ νωρίς για τον ίδιο, κι άρχισε να δουλεύει τα σημεία που έλειπαν, ενώ η ορχήστρα προετοιμαζόταν, κι εκείνος κάπνιζε και το απολάμβανε∙ μέχρι τις πέντε είχε συμπληρώσει τα ορχηστρικά σημεία που έλειπαν, εγκαίρως δηλαδή, για μια ολοκληρωμένη πρόβα μιάμισης ώρας, ένα δείπνο, και μία υπέροχη και αψεγάδιαστη πρεμιέρα στις οχτώ. Ο παράτολμος Χατζιδάκις πάντα τα κατάφερνε!
Όταν έγραφε τη μουσική για την ταινία Ποτέ την Κυριακή, συνέβη κάτι παρόμοιο. Τώρα πια με παραπανίσια κιλά και καπνίζοντας ανάμεσα στις λέξεις, είχε μαύρους κύκλους στα μάτια του εξαιτίας των άγρυπνων νυχτών, διατηρούσε, όμως, την αστείρευτη ενέργειά του, το πνεύμα και την ποίηση. Οι λέξεις που έγραφε ήταν εξίσου σημαντικές με αυτές της ποίησής του. (Πάντα στενοχωριέμαι που δεν συγκαταλέχθηκε ανάμεσα στους καλύτερους μεταπολεμικούς ποιητές, μαζί με τον Γκάτσο και την υπέροχη συντροφιά των βραβευμένων ποιητών). Όπως ο Λόρκα αναζητούσε στα ανδαλουσιανά παραδοσιακά τραγούδια χαμένες λέξεις και μελωδίες, έτσι και ο Χατζιδάκις, όπως και ο μαχητικός Μίκης Θεοδωράκης, κατέφευγαν στα ελληνικά παραδοσιακά τραγούδια. Ο Κρητικός αυτός μουσικός ήταν μοναδικός στην αναβίωση τραγουδιών από τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη, το ρεμπέτικο και το χασάπικο.
Η σχέση μου με την Ελλάδα, που ήδη μετρά 70 χρόνια, (στις 13 Νοεμβρίου πάτησα τα 91), άλλαξε τη ζωή μου. Πέρασα πολλά υπέροχα χρόνια δουλεύοντας πάνω στο βιβλίο Αρχαία ελληνική ποίηση (Bantam Classics), που συνεχίζει να επανατυπώνεται. Επίσης, μετέφρασα με τη σύζυγό μου Έλλη Barnstone το βιβλίο Ο άλλος Αλέξανδρος της Μαργαρίτας Λυμπεράκη. Δέκα χρόνια πριν δημοσιεύθηκε από τον εκδοτικό οίκο Norton Η αποκατεστημένη Νέα Διαθήκη, μια πλούσια σχολιασμένη ιστορική εκδοχή της, 1.500 σελίδων.
Όσο για σήμερα, ερχόμαστε στην Ελλάδα κάθε καλοκαίρι. Στην Ελλάδα, νιώθω υγιής και χαρούμενος, συνήθως στο νησί της Σερίφου. (Παρεμπιπτόντως, το πρώτο μου βιβλίο ποίησης το 1959 είχε τίτλο Απ’ το λευκό αυτό νησί, το οποίο καταγράφει 5 μήνες κατά τον χειμώνα και την άνοιξη ανάμεσα στο 1950-1951, στη Μύκονο, όταν δεν υπήρχαν καθόλου τουρίστες εκεί). Ίσως ο μοναδικός ξένος να ήταν ένας λαθρέμπορος από μεγάλη αγγλική οικογένεια.
Με αυτά τα λόγια σας αποχαιρετώ, εύχομαι να ήμουν εκεί, και είμαι λυπημένος, αλλά και χαρούμενος κάθε φορά που είμαι στην Ελλάδα. Όχι εξαιτίας της νέας καταρρακωμένης διακυβέρνησης. Αυτή δεν είναι παρά μόνο μία θολή σταγόνα σ’ έναν μακραίωνο καταιγισμό ελληνικής μαγείας. Κάποτε ένας Έλληνας φίλος μου είπε: «Ο κόσμος είναι ένα μαντήλι». Παλαιότερα, ναι. Τώρα, λιγότερο. Λαχταρώ εκείνες τις μέρες στην Ελλάδα, παρόμοιες με εκείνες στην πόλη του Μεξικού, της Μαδρίτης και του Παρισιού, όπου πέρασα τόσα χρόνια. Τότε ήταν πολύ εύκολο να δημιουργήσεις φιλίες με όποιον ήθελες. Ήθελα, φέρ’ ειπείν, να συναντήσω τον Αλμπέρ Καμύ στο Παρίσι; Αμέσως ερχόμασταν σε επαφή. Είμαι τυχερός που έζησα εκείνα τα χρόνια όταν ο κόσμος ήταν ένα όμορφο (αν και τσαλακωμένο) μαντήλι!
Σας ευχαριστώ πολύ.
(Μετάφραση Νέλλη Μπουραντάνη)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ WILLIS BARNSTONE ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
- The Other Alexander, Margarita Liberaki, with Foreword by Albert Camus, a Modern Greek novel translated by Willis Barnstone and Helle Barnstone, New York: Noonday Books, 1959.
- From This White Island, New York: Bookman, 1960.
- Sappho: Lyrics in the Original Greek with Translations, Introduction by Willis Barnstone, Foreword by Andrew Burn. New York: Doubleday Anchor, 1965; 2nd ed., New York: New York University Press.
- Greek Lyric Poetry, Introduction by William McCulloh. New York: Bantam Classics, 1962; 2nd ed., with drawings by Helle Tzalopoulou Barnstone, Bloomington: Indiana University Press, 1967.
- Eighteen Texts: Writings by Contemporary Greek Authors, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1972.
- The Poetics of Ecstasy: from Sappho to Borges, New York: Holmes & Meier, 1983.
- A Book of Women Poets from Antiquity to Now, Aliki Barnstone and Willis Barnstone, New York: Schocken Books, 1980; 2nd edition. New York: Schocken Books/Pantheon, 1992.
- From Hawthorne's Gloom to a Whitewashed Island, Edited by Joyce Nakamura, Detroit/London: Contemporary Authors: Autobiography Series, Gale Research Inc., Volume 15, 1992.
- The Poetics of Translation: History, Theory, Practice, New Haven: Yale University Press, 1993.
- The Poems of Sappho: A New Translation, Translation and Introduction, Los Angeles: Sun & Moon Press, 1997.
- Sweetbitter Love: Poems of Sappho, A New Translation, Translated by Willis Barnstone, With Epilogue and Metrical Guide by William McCulloh, 2006.
- The Complete Poems of Sappho. Translated with an Introduction, Boston: Shambhala Books, 2009.
- Ancient Greek Lyrics, Translated by Willis Barnstone with an Introduction by William McCulloh, Indiana University Press, 2009.
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ WILLIS BARNSTONE
ΠΟΙΗΣΗ
- Poems of Exchange with Six Poems Translated from Antonio Machado, l’Institut français d’Athènes, Αθήνα 1951.
- From This White Island, New York: Bookman, 1960.
- Antijournal, Vancouver, British Columbia: Sono Nis Press, 1971.
- A Day in the Country, New York: Harper & Row, 1971.
- New Faces of China, Bloomington, IN/London: Indiana University Press, 1972.
- China Poems, Columbia, MO: University of Missouri Press,1977.
- Stickball on 88th Street, Illustrated by Karmen Effenberger, Boulder, CO: Bonus Book of Colorado Quarterly, 1978.
- Overheard, With 27 Drawings by Helle Tzalopoulou Barnstone. Bloomington, IN: Raintree Press, Limited Edition, 1979
- A Snow Salmon Reached the Andes Lake, New York/Austin: Curbstone Press, 1980.
- Ten Gospels and a Nightingale, Brookston, IN: Triangular Press, Limited Edition, 1981.
- The Alphabet of Night, Blomington, IN: Raintree Press, Limited Edition, 1984.
- Five A.M. in Beijing, Riverdale-on-Hudson: Sheep Meadow Press,1987.
- Funny Ways of Staying Alive, Poems and Ink Drawings. Hanover/London: University Press of New England, 1993.
- The Secret Reader: 501 Sonnets, Hanover/London: University Press of New England,1996.
- Algebra of Night: New & Selected Poems 1948-1998, Riverdale-on-Hudson: Sheep Meadow Press,1998.
- Life Watch, Rochester, NY: BOA Editions, 2003.
- Life Watch, Translated into Arabic by Abed Ishmael, Damascus, Syria: Al-Mada Publishing Company, 2004.
- Stickball on 88th Street, Pasadena, Red Hen Press, 2011.
- Café de l'Aube à Paris, Dawn Café in Paris: Poems Composed in French + Their Translation in English, Riverdale-on-Hudson: Sheep Meadow Pres, 2011
ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ
- From Hawthorne's Gloom to a Whitewashed Island, Edited by Joyce Nakamura, Detroit/London: Contemporary Authors: Autobiography Series, Gale Research Inc., τόμ. 15, 1992.
- With Borges on an Ordinary Evening in Buenos Aires: A Memoir, Champaign-Urbana: University of Illinois Press, 1993.
- Borges, într-o seară obişnuită, la Buenos Aires, Translated into Romanian by Mihnea Gafiţa, εκδ. Curtea Veche, 2002 Βουκουρέστι (Ρουμανία).
- With Borges on an Ordinary Evening in Buenos Aires (A Memoir), Translated into Arabic by Dr. Abed Ishamael, Damacus, Syria: Al-Mada Publishing Company, 2002.
- Sunday Morning in Fascist Spain: A European Memoir (1948–1953), Carbondale, IL: Southern Illinois University Press, 1993.
- We Jews and Blacks: Memoir with Poems: With a Dialogue and Poems by Yusef Komunyakaa, Bloomington, IN: Indiana University Press, 2004.
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ
- Borges at Eighty: Conversations. Bloomington: Indiana University Press, 1982.
- Conversations avec J.L.Borge a l`occasion de son 80e anniversaire, Presentées par Willis Barnstone, Traduites de l'Americain au francais par Anne La Flaquière, Paris: Editions Ramsay.
- Jorge Luis Borges, Conversazioni Americane, A cura di Willis Barnstone, Traduzione in Italiano di Franco Mogni, Roma: Editori Riuniti, 1984.
- Borges at Eighty, Chinese edition, Beijing, 2003.
- The Poetics of Ecstasy: from Sappho to Borges, New York: Holmes & Meier, 1983.
- The Poetics of Translation: History, Theory, Practice, New Haven: Yale University Press, 1993.
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
- The Other Bible: Jewish Pseudepigrapha, Christian Apocrypha, Gnostic Scriptures, Kabbalah, Dead Sea Scrolls, Edited with Introductions, San Francisco: HarperSan Francisco, 1984.
- Sumgyojin Songso (μετάφραση του The Other Bible στα κορεάτικα), Translation by Yi Tong-jin,Munhak Such’op, 1994, 2 vol; 2nd expanded ed., 3 volumes, 2005, Σεούλ (Κορέα)
- The Apocalypse: Book of Revelation, A New Translation with Introduction, New York: New Directions, 2000.
- The Art of Worldly Wisdom, by Gracian Baltazar, Edited and with Introduction by Willis Barnstone and with Translation by J. Joseph Jacobs and Willis Barnstone, Boston: Shambhala Classics, 2000.
- The New Covenant: The Four Gospels and Apocalypse, Newly Translated from the Greek and Informed by Semitic Sources, New York: Riverhead/Penguin Group, 2002.
- The Gnostic Bible: Gnostic Texts of Mystical Wisdom from the Ancient and Medieval Worlds---Pagan, Jewish, Christian, Mandaean, Islamic, and Cathar, (edited by Willis Barnstone and Marvin Meyer), Boston & London: Shambhala Books, 2003; The Gnostic Bible: Revised and Expanded, Including the Gospel of Judas, (edited by Willis Barnstone and Marvin Meyer), Boston: Shambhala Books, 2009.
- The Gnostic Bible: Book and Audio-CD Set, The Gnostics and Their Scriptures and 3 CDs, Edited by Willis Barnstone and Marvin Meyer; Read by Willis Barnstone, Marvin Meyer, and Nancy Lesniewski, Boston & London: Shambhala Books, 2008.
- The Restored New Testament Including The Gnostic Gospels of Thomas, Mary, and Judas, Newly Translated from the Greek and Informed by Semitic Sources, New York/London: W.W. Norton, 2009.
- Essential Gnostic Scriptures, Boston & London: Shambhala, 2010.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
- Eighty Poems of Antonio Machado, Jacket drawing by Pablo Picasso, Drawings by William Bailey, Introduction by John Dos Passos, Reminiscence by Juan Ramon Jimenez. New York: Las Americas,1959.
- The Other Alexander, Margarita Liberaki, with Foreword by Albert Camus, a Modern Greek novel translated by Willis Barnstone and Helle Barnstone, New York: Noonday Books, 1959.
- Greek Lyric Poetry, Introduction by William McCulloh. New York: Bantam Classics, 1962; 2nd ed., with drawings by Helle Tzalopoulou Barnstone, Bloomington: Indiana University Press, 1967.
- Mexico Before Cortez: Art, History, Legend by Ignacio Bernal, Translation and Introduction by Willis Barnstone, New York: Doubleday (Dolphin), 1963; Peter Smith, 1964.
- Physiologus Theobaldi Episcopi De Naturis Duodecim Animalium, Bishop Theobald's Bestiary of Twelve Animals, Latin text with translations, Lithographs by Rudy Pozzatti. Bloomington, IN: Indiana University, 1964.
- Sappho: Lyrics in the Original Greek with Translations, Introduction by Willis Barnstone, Foreword by Andrew Burn. New York: Doubleday Anchor, 1965; 2nd ed., New York: New York University Press.
- The Poems of Saint John of the Cross, Introduction and Translations, Bloomington, IN.: Indiana University. Press, 1967, rev. ed., Introduction and Translations, New Directions: New York, 1972.
- The Song of Songs: Shir Hashirim, (translated from the Masoretic Hebrew text). Athens, Greece: Kedros, 1970; 2nd rev. ed., Los Angeles: Sun & Moon Press, 2002.
- The Poems of Mao Tse-tung, Translation with Ko Ching-po, Introduction, Notes by Willis Barnstone, New York: Harper & Row, 1972; 2nd. ed., London: Barrie & Jenkins Ltd., 1972. rev. ed., Translation with Ko Ching-po, Introduction, Notes by Willis Barnstone, New York: Bantam Books., 1972.
- My Voice Because of You: 70 poems, Pedro Salinas, Introduction and Translations, Preface by Jorge Guillén, Albany, New York: State University of New York Press, 1976.
- Radiance and Death of Joaquin Murieta by Pablo Neruda, Translated by Willis Barnstone, Modern International Drama, Vol. 10, Number 1, 1976.
- The Dream Below the Sun: Selected Poems of Antonio Machado, Cover drawing by Pablo Picasso, Drawings by William Bailey, Introduction by John Dos Passos, Reminiscence by Juan Ramon Jimenez, Trumansburg, NY: The Crossing Press, 1981.
- The Unknown Light: The Poems of Fray Luis de Leon, Introduction and Translations, Albany, New York: State University of New York Press, 1979,
- Bird of Paper: Selected Poems of Vicente Aleixandre, Preface by Vicente Aleixandre, Translations by Willis Barnstone and David Garrison, Pittsburgh: International Forum, Byblos Editions, VI, 1981; 2nd ed., Athens, Ohio: Ohio University Press, 1982.
- Twenty-four Conversations with Borges: Including a Selection of Poems, Interviews by Rosberto Alifano 1981-1983, Edited by Nicomedes Suarez Arauz, Translations by Willis Barnstone, New York/Housatonic, MA: Grove Press/Lascaux Publishers, 1984.
- Laughing Lost in the Mountains: Selected Poems of Wang Wei, Translations by Willis Barnstone, Tony Barnstone, and Xu Haixin. Beijing, China: Foreign Literature Press (Panda Books), 1989.
- Cantico espiritual: The Spiritual Canticle of St.John of the Cross, Austin: W. Thomas Taylor, limited edition, 1990.
- Laughing Lost in the Mountains: The Poems of Wang Wei, Introduction by Willis Barnstone and Tony Barnstone, Translations by Willis Barnstone, Tony Barnstone, and Xu Haixin, with Drybrush Drawings by Willis Barnstone, Hanover, NH. University Press of New England, 1992.
- Six Masters of the Spanish Sonnet: (Francisco de Quevedo, Sor Juana Ines de la Cruz, Antonio Machado, Federico García Lorca, Jorge Luis Borges, Miguel Hernandez: Essays and Translations, Carbondale: Southern Illinois University Press, 1993.
- The Courage of the Rainbow by Bronislava Volkavá, Introduction by Willis Barnstone, Translations by author and Willis Barnstone, Andrew Durkin, Gregory Orr, and Lilli Parott, The Sheep Meadow Press: Riverdale-on-Hudson: New York, 1993.
- The Poems of Sappho: A New Translation, Translation and Introduction, Los Angeles: Sun & Moon Press, 1997.
- To Touch the Sky: Spiritual, Mystical, and Philosophical Poems in Translation, New Directions, New York, 1999.
- Border of a Dream: Selected Poems of Antonio Machado, Port Townsend, WA: Copper Canyon Press, 2004.
- Sonnets to Orpheus by Rainer Maria Rilke, (bilingual edition), Translated with an Introduction, Boston: Shambhala Books, 2004.
- Sweetbitter Love: Poems of Sappho, A New Translation, Translated by Willis Barnstone, With Epilogue and Metrical Guide by William McCulloh, 2006.
- The Poems of Mao Zedong, Introduction, Translations, and Notes, University of California Press, 2008.
- The Complete Poems of Sappho, Translated with an Introduction, Boston: Shambhala Books, 2009.
- Ancient Greek Lyrics, Translated by Willis Barnstone with an Introduction by William McCulloh, Indiana University Press, 2009.
- Love Poems by Pedro Salinas: My Voice Because of You and Letter Poems to Katherine, Translated with an Introduction, Chicago: University of Chicago Press, 2010.
- Café de l'Aube à Paris, Dawn Café in Paris: Poems Composed in French + Their Translation in English, Riverdale-on-Hudson: Sheep Meadow Pres, 2011.
ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΕΣ
- Rinconete y Cortadillo by Miguel de Cervantes Edited by Willis Barnstone and Hugh Harter. New York: Las Americas, 1960.
- Modern European Poetry, Willis Barnstone; Individual sections edited by Kimon Friar, Greek Poetry; Patricia Terry, French Poetry; Arthur Wensinger, German Poetry; George Reavy, Russian Poetry; Sonia Raiziss and Alfred de Palchi, Italian Poetry; Angel Flores, Spanish Poetry. New York: Bantam Books (Bantam Classics), 1966.
- Concrete Poetry: A World View, Edited by Mary Ellen Solt and Willis Barnstone, Introduction by Mary Ellen Solt, Bloomington: Indiana University Press, 1969.
- Eighteen Texts: Writings by Contemporary Greek Authors, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1972.
- A Book of Women Poets from Antiquity to Now, Aliki Barnstone and Willis Barnstone, New York: Schocken Books, 1980; 2nd edition. New York: Schocken Books/Pantheon, 1992.
- The Literatures of Asia, Africa, and Latin America, Willis Barnstone and Tony Barnstone. New York: Prentice Hall, 1998.
- Literatures of Latin America, New York: Prentice Hall, 2002.
- Literatures of the Middle East, Tony Barnstone and Willis Barnstone, New York: Penguin-Putnam, 2002.
ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ
- Guggenheim Fellowship, Madrid, Spain, 1961-62. American Council of Learned Societies, Athens, Greece, 1968-69. Fulbright Senior Teaching Fellowship, Buenos Aires, Argentina, 1975-76. National Endowment for the Humanities (senior research fellowship), New York, 1979-80. Fulbright Senior Research Fellowship, Madrid, Cantabria, Spain, 1981-2. National Endowment for the Arts, Madrid, Spain, 1983-84. Fulbright Senior Teaching Fellowship, Beijing, China, 1984-85.
ΒΡΑΒΕΙΑ
- Pulitzer Prize Nomination for poetry for From This White Island, Bookman, N.Y., 1960.
- Cecil Hemley Memorial Award of the Poetry Society of America, 1968.
- A Breakthrough Book for China Poems, University of Missouri Press, 1971.
- Indiana University Writers Conference Award for the Most Distinguished Work of Children's Literature for A Day in the Country, Poems by Willis Barnstone, Pictures by Howard Knotts, Harper & Row, 1971.
- Pulitzer Prize Nomination for Poetry for China Poems, University of Missouri Press, 1977.
- Lucille Medwick Memorial Award for God of the Poetry Society of America, 1978.
- Colorado Quarterly Annual Poetry Award for Stickball on 88th Street, 1978.
- Gustav Davidson Memorial Award of the Poetry Society of America, 1980.
- Chicago Review Annual Award for Best Poem of the Year, 1980.
- Bowdoin College Doctor of Letters, 1981.
- Lucille Medwick Memorial Award of the Poetry Society of America, 1982.
- Emily Dickinson Award of the Poetry Society of America, 1985.
- W. H. Auden Award of the New York State Council on the Arts, 1986.
- Gustav Davidson Memorial Award of the Poetry Society of America, 1988.
- National Poetry Competition Award of the Chester. H. Jones Foundation, 1988.
- PEN American Center / Book of the Month Club Translation Award for Six Masters of the Spanish Sonnet, 1994.
- Choice’s “Outstanding Academic Book, 1993” for Six Masters of the Spanish Sonnet, 1994.
- Pulitzer Prize Nomination for Poetry for The Secret Reader. 501 Sonnets University Press of New England, 1996.
- Pulitzer Prize Nomination for Poetry for Algebra of Night: New & Selected Poems 1948-1998, 2000.
- Midland Authors Award in Poetry, for Algebra of Night: New & Selected Poems 1948-1998, 2000.
- Lannan Literary Awards, 2003 for Border of a Dream: Selected Poems of Antonio Machado, 2004.
- Northern California Book Awards for Border of a Dream: Selected Poems of Antonio Machado, 2004.
- American Literary Translators Association 30th Anniversary Honors Award, November 9, 2007.
ΒΙΒΛΙΟΑΝΑΦΟΡΕΣ
- Christian, Graham. LJ Talks to Willis Barnstone: Poet, Translator, Scholar, 7/21/2009, Library Journal, New York.
- Library Journal, 7/15/2009 | The Restored New Testament: A New Translation with Commentary, Including the Gnostic Gospels, Thomas, Mary, and Judas. Norton. Oct. 2009. 1504 pp. index. trans. from Greek by Willis Barnstone. ISBN 978-0-393-06493-3.
- Contemporary Authors, 1976, pp. 52–53.
- Contemporary Authors Autobiography Series, vol. 15, 1992, pp. 47–108.
- Contemporary Authors New Revisions Series, vol. 68, (1998), pp. 20–23.
- Something About the Author, vol. 20, 1980, pp. 3–4.
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
- http://www.willisbarnstone.com
- http://www.barnstone.com
- http://www.kqed.org/epArchive/R912161000
- Willis Barnstone Translation Prize
- http://www.bowdoin.edu/bowdoinmagazine/archives/features/001541.shtml
- http://www.bowdoin.edu/news/events/archives/002496.shtml
- http://www.indiana.edu/~alldrp/members/barnstone.html
- http://www.fishousepoems.org/archives/willis_barnstone/index.shtml
- http://poemsintranslation.blogspot.com/2009/10/review-six-masters-of-spanish-sonnet.html [1]
Xαιρετισμός του εκπροσώπου του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος
ΣΠΥΡΟΥ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ κατά την απονομή του «Βραβείου Βαρβέρη»
Είναι μεγάλη μας χαρά και τιμή που μάς δίνεται η ευκαιρία από την Εταιρεία Συγγραφέων να απονείμουμε εκ μέρους του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος το βραβείο Γιάννη Βαρβέρη. Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην υποστήριξη των γραμμάτων και των τεχνών που καλύπτουν το ένα τρίτο του συνόλου των δωρεών μας, ενώ μαζί με την παιδεία, την υγεία, τον αθλητισμό και την κοινωνική πρόνοια συνθέτουν το φάσμα του έργου μέσα από το οποίο το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος αποσκοπεί στην υποστήριξη του κοινωνικού συνόλου.
Το εν λόγω βραβείο που αναδεικνύει τις νέες ποιητικές φωνές της χώρας μας , εκφράζει την φιλοσοφία του Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος το οποίο εστιάζει στην υποστήριξη των νέων ανθρώπων της χώρας μας, προσφέροντας τους τον χώρο και την ελευθερία να δημιουργούν, να καινοτομούν, να πειραματίζονται και να διαπρέπουν.
Η ΠΑΥΛΙΝΑ ΠΑΜΠΟΥΔΗ Πρόεδρος Κριτικής Επιτροπής, για το Βραβείο Βαρβέρη 2018
Φέτος οι πρωτοεμφανιζόμενοι των οποίων τα βιβλία έφτασαν στα χέρια της κριτικής επιτροπής, είναι, σε συντριπτικό ποσοστό, γυναίκες!
Έχουμε λοιπόν χρονιά γυναικείας ποίησης – καμία σχέση όμως πλέον αυτή η γυναικεία ποίηση με εκείνη που υπαινισσόταν ο τόσο κακά φορτισμένος όρος «γυναικεία ποίηση» της άτυχης γενιάς μου, ή μάλλον, των ακόμα πιο άτυχων προηγούμενων γενιών.
Για την ιστορία, οι συμμετοχές των εκπροσώπων της «ανδρικής ποίησης» ήταν μόλις δέκα επτά, επί συνόλου σαράντα εννέα…
Τα βιβλία που έφτασαν στην βραχεία λίστα ήταν τα εξής:
Ελένη Βελέντζα, Ίσως πόθοι (Γαβριηλίδης)
Μυρσίνη Γκανά, Τα πέρα μέρη (Μελάνι)
Δήμητρα Κουβάτα, Σκυλί δεμένο (Μανδραγόρας)
Παυλίνα Μάρβιν, Ιστορίες απ' όλον τον κόσμο μου (Κίχλη)
Βάλια Τσάιτα-Τσιλιμένη, Άγρια χόρτα (Κίχλη
Μαρία Φουτζιτζή, Ποσά αντιστρόφως ανάλογα και αναλόγως αντίστροφα κορίτσια (Σαιξπηρικόν)
Πρόκειται για έξι βιβλία σχεδόν ισότιμα: ήταν πολύ πιο δύσκολο να επιλέξουμε το ένα από τα έξι, παρά τα έξι από τα σαράντα εννέα.
Η επιλογή έγινε βάσει μερικών ορισμένων κλασικών, «αντικειμενικών» κριτηρίων – πέρα από το «υποκειμενικό» κριτήριο της οποιασδήποτε συγκίνησης. Αυτά, όχι κατά σειρά σπουδαιότητας, ήταν περίπου τα ακόλουθα:
Η τεχνική, δηλαδή η γνώση της οικονομίας του λόγου και η καλή διαχείρισή της στην διατύπωση / έκφραση της ποιητικής σύλληψης, η δομή και η διάρθρωση, η σχέση σιωπής και λόγου, ο βαθμός «διαύγειας» των νοημάτων, η φροντίδα στην επεξεργασία της «μορφής», ο εσωτερικός ρυθμός - καθώς και η σχέση με την ποιητική παράδοση και τους σύγχρονους εκφραστικούς τρόπους.
Και τα έξι βιβλία ικανοποιούσαν σχεδόν όλα τα κριτήρια. Θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν γραφτεί κι από έχοντες προϋπηρεσία στην ποίηση.
Τελικά, επιλέξαμε για το βραβείο το Ιστορίες από όλο τον κόσμο μου της Παυλίνας Μάρβιν, που επικράτησε για τη διαφορετικότητά του, την ενδιαφέρουσα οπτική και τη διάρθρωση της δομής του.
Πρόκειται για ένα ποιητικό βιβλίο στη ροή του οποίου, αρκετά συχνά, παρεμβάλλονται και ενσωματώνονται μικρές πεζές μονάδες: Η Παυλίνα Μάρβιν έχει υιοθετήσει, επιτυχώς, θα έλεγα, την υβριδική τεχνική της συμπλοκής στοιχείων της ποιητικής ελλειπτικής γλώσσας – αυτής που διατυπώνει το ακαριαίο και το ελάχιστο – με την αμεσότητα του αφηγηματικού μονόλογου.
Η γραφή της Παυλίνας Μάρβιν, είναι, σε σωστή δοσολογία, λίγο μαγική και λίγο προκλητική. Και, ακριβής χωρίς περιττά φορτία συναισθηματισμού, καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό να συναρμόσει με διαύγεια το πραγματολογικό στοιχείο με το εξωαισθητικό και την ενσυναίσθηση, γνωρίσματα της αληθινής ποίησης.
Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ, πρόεδρος της επιτροπής, για το Βραβείο Μένη Κουμανταρέα.
Είναι πολύ δύσκολη η δουλεία του κριτή, όταν βρίσκεται μπροστά σε εξαιρετικά έργα νέων πεζογράφων, όπως και οι ενοχές της κριτικής επιτροπής καθώς το βραβείο καταλήγει σε έναν μόνον από αυτούς.
Παρά την κρίση ή εξαιτίας της έχει αναδειχθεί μια νέα γενιά πεζογράφων, κυρίως διηγηματογράφων, στους οποίους είναι εμφανής η αίσθηση ανασφάλειας και ανεργίας της νέας γενιάς.
Η επιτροπή με μεγάλη δυσκολία κατέληξε σε μια πεντάδα πεζογράφων με κριτήρια τα ακόλουθα:
· Τη θεματική (κυρίως την πρωτοτυπία)
· Τη διεθνοποίηση των εργαλείων της πεζογραφικής παραγωγής
· Την ανάδειξη τρεχόντων ζητημάτων
Οι υποψήφιοι για το βραβείο Μένη Κουμανταρέα 2018 είναι:
· Γιάννης Γορανίτης, 24 (Πατάκης)
· Γιώργος Κούβας, Καρμπόν (Κίχλη)
· Δημήτρης Μεσορράχης, Η ανάβαση (Βιβλιοπωλείον της Εστίας)
· Άντζη Σαλταμπάση, Μπερλίν (Πόλις)
· Βίβιαν Στεργίου, Μπλε υγρό (Πόλις)
Το βραβείο απονέμεται στη Βίβιαν Στεργίου για το έργο της Μπλε υγρό, μια σύγχρονη προσέγγιση στα ζητήματα της Αθήνας με σκηνές από τον καθημερινό αθηναικό βιο.
Η ΗΡΩ ΝΙΚΟΠΟΥΛΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΛΥΠΤΗ ΘΟΔΩΡΟ
Ένα από τα σημαντικά βραβεία της Εταιρείας Συγγραφέων είναι εκείνο που θεσμοθετήθηκε στη μνήμη της Διδώς Σωτηρίου· ο συγγραφέας που βραβεύεται με αυτό παίρνει εκτός από την χαρά και την τιμή, και ένα μικρό γλυπτό έργο του γνωστού γλύπτη Θόδωρου, το οποίο ο καλλιτέχνης με γενναιοδωρία παραχώρησε γι’ αυτόν το λόγο δωρεάν στην Εταιρεία. Πόσοι όμως γνωρίζουν τον καλλιτέχνη και το έργο του; Νομίζω όλοι, μόνο που δεν το συνειδητοποιούν. Στον κεντρικό σταθμό του μετρό στο Σύνταγμα, πάνω από τις κυλιόμενες σκάλες και τα κεφάλια των διερχόμενων επιβατών κρέμεται ένα τεράστιο μεταλλικό ρολόι, που μετρά ερήμην μας τις ώρες και τον χρόνο. Το «Ωρολόγιον του μετρό» --έργο του 2001-- είναι από τα πιο γνωστά του Θόδωρου, που γεννήθηκε στο Αγρίνιο το 1931, σπούδασε Γλυπτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με καθηγητή το Μιχάλη Τόμπρο και συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία του ΙΚΥ στην Εcole des Beaux Arts στο Παρίσι. Το 1961 πραγματοποίησε εκεί την πρώτη του έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και το 1965 συμμετέχοντας στη Μπιενάλε Νέων κέρδισε το βραβείο Ροντέν. Μετά την επιβολή της Χούντας στην Ελλάδα έφυγε για το Σαν Φρανσίσκο όπου δίδαξε στο Πανεπιστήμιο California State. Έκτοτε η γλυπτική του παίρνει μορφές παρεμβατικές, και ενδιαφέρεται όλο και εντονότερα για το θέμα της επικοινωνίας των ανθρώπων μέσω της τέχνης. Επίσης, δοκιμάζει νέες μορφές έκφρασης όπως οι εγκαταστάσεις και οι περφόρμανς. Αφού έζησε και εργάστηκε για πολλά χρόνια στην Γαλλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την μεταπολίτευση και από το 1980 έως το 1998 ήταν καθηγητής πλαστικής στη σχολή της Αρχιτεκτονικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου της Αθήνας. Είχε συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στην Ιταλία, τις ΗΠΑ, το Βέλγιο, την Κίνα, τη Βουδαπέστη κ.ά. Το 1983 η Εθνική Πινακοθήκη διοργάνωσε μεγάλη αναδρομική έκθεση με έργα του, της τριαντάχρονης περιόδου 1953-1983. Γλυπτά του Θόδωρου έχουν τοποθετηθεί στις προσόψεις πολλών κτηρίων της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, του Παρισιού, των Βρυξελλών και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου.
*
Είχα την τύχη να τον γνωρίσω όταν ήμουν φοιτήτρια στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και θυμάμαι στις συζητήσεις μας με πόση σοβαρότητα και προσοχή εξέταζε το φαινόμενο του αστικού τοπίου και πόσο επίμονη και συστηματική ήταν η έρευνά του για τα ζητήματα της σύγχρονης γλυπτικής στον δημόσιο χώρο αλλά και στην πολιτική. Το ρολόι του Συντάγματος, που είναι μία από τις ανεικονικές συνθέσεις του σε μέταλλο, αποτελεί μία τέτοια πρόταση. Ο Θόδωρος υπήρξε διανοούμενος καλλιτέχνης, πέρα από την καλλιτεχνική του αναζήτηση μέσω της γλυπτικής, αρθρογραφούσε σε εφημερίδες και είχε εκδώσει έξι βιβλία: Ένας γλύπτης στην αγορά, Ανα-Κατάληψη, (Ύψιλον), Στίγματα πορείας- Ίχνη στην άμμο, (Εστία) κ.α. Έφυγε από την ζωή στις 7 Ιουνίου του 2018 σε ηλικία 87 ετών, αφήνοντάς μας τις σκέψεις του και την πλούσια αισθητική παρακαταθήκη του.