ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

17-19 Mαρτίου 2017: Α’ πανελλήνιο συνέδριο του Κέντρου Έρευνας- Αξιολόγησης Σχολικών Βιβλίων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Τομέα Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Εισήγηση: «Ο Χώρος ως διεπιστημονική έννοια στη διδασκαλία»

13-15 Δεκεμβρίου 2006: Πανευρωπαϊκή Στρογγυλή Τράπεζα με Θέμα:

« Γάλλοι και Ιταλοί Τραγικοί»(Dramaturges francais et italiens )

Aγγλόφωνη ανακοίνωση που δημοσιεύθηκε κι αναρτήθηκε στο Διεθνές Συνέδριο «Théâtre des Minorités» που διεξήχθη στην Avignon της Γαλλίας, με τίτλο:

Τheater in Greece during and after the Turkish occupation

Campus centre Ville d’ Avignon-Vaucluse

Σεπτέμβριος 2000: Διεθνές Συνέδριο με θέμα «Ο Πετραρχισμός και η Ποίηση στην Ευρώπη» στο Πανεπιστήμιο της Avignon-Pays de Vaucluse.

Θέμα γαλλόφωνης εισήγησης: «Présences Pétrarquiennes dans la littérature néohellénique-Mélancolie poétique et répresentation de la femme dans les chants d’ amour chypriôtes du XVI siécle». Αctes du Congrés international sur le Petrarchisme en Europe, Septembre 2000.

Ιούνιος 2000: Πανελλήνιο Συνέδριο Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα»

(Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Μελέτης Ψυχοσωματικών Προβλημάτων)

Τίτλος εισήγησης:

Προεφηβεία. Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη και Συμβουλευτική ως αίτημα στα Σχολεία Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης.

(Το κείμενο, με νέα επεξεργασία, δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ουτοπία»).

Αύγουστος 1999: 11o Διεθνές Συνέδριο των Εταιρειών Κλασσικών Σπουδών (FIEC) στα Τ.Ε.Ι. Καβάλας

Τίτλος εισήγησης:

Εποχές του Διονύσου. Από την αρχέγονη Εποχή έως τη Βασιλεία

(Η Εισήγηση συνοδεύεται από 8-λεπτη ταινία βίντεο σε σκηνοθεσία Έφης Ξηρού σε σενάριο του υποφαινόμενου), Πρακτικά ΙΑ’ Διεθνούς Συνεδρίου Κλασσικών Σπουδών, Καβάλα,24-30 Αυγούστου 1999, Τόμο Γ’, σελ. 368-379.

Σεπτέμβριος 1995: 15o Διεθνές Συνέδριο Αρχαίου Δράματος του Εθνικού Ινστιτούτου Αρχαίου Δράματος των Συρακουσών (I.N.D.A.).

Θέμα αγγλόφωνης εισήγησης:

Ευριπίδης, διαχρονικός ποιητής της Ζήλειας: Μήδεια, Ίων, Ιππόλυτος, Ιφιγένεια εν Αυλίδι.

(Euripides, diachronical poet of Jealousy: Medea, Ion, Hippolytus, Iphigenia in Aulis)

Σεπτέμβριος 1993: 14ο Διεθνές Συνέδριο Αρχαίου Δράματος του Εθνικού Ινστιτούτου των Συρακουσών.

Θέμα αγγλόφωνης εισήγησης:

Ευριπίδης και Διονυσιακός Νεωτερισμός –Το Πρόσωπο του Θεού

(Euripides and Dionysiac Innovation- The face of the God)

Πρακτικά του Συνεδρίου :περιοδικό «DIONISO»

Οκτώβριος 2002 Διεθνές Συνέδριο Θεατρικών Εταιρειών “Θέσπις 2002”.

Ξενοδοχείο ΚΑΡΑΒΕΛ και Θέατρο ΕΜΠΡΟΣ Αθήνα

ΑΠΛΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Ιούλιος 1999: Σεμινάριο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης για Καθηγητές Ελληνόφωνων Σχολείων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που διεξήχθη στο Canterbury του Kent-Ηνωμένου Βασιλείου.

Σεπτέμβριος-Οκτώβριο 1992: Πανεπιστήμιο Αθηνών-1^ο Διεθνές Συνέδριο Κοινωνικής Ανθρωπολογίας της Αρχαιότητας. “Η Αρχαία Ελλάδα και η Ανθρωπολογία της Αρχαιότητας”.

( Στέλλα Γεωργούδη και Περιοδικό “ΜΗΤΙΣ”)

Μάιος 1991: Εργάστηκα ως μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής με την ιδιότητα του υποψήφιου διδάκτορα στο Διεθνές Συμπόσιο με θέμα: “ Το Θέατρο στην Ελλάδα και στις Ινδίες”.

Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθήνας-Εθνικό θέατρο Ελλάδος.

Σεπτέμβριος 1990: 1^ο Διεθνές Συνέδριο της CERGA

Αρχαιολογική Εταιρεία Αθηνών και Πανεπιστήμιο Αθηνών-Φιλοσοφική Σχολή.

Ιούλιος 1990, Δελφοί: 6^ο Διεθνές Φόρουμ Αρχαίου Δράματος: “Κλειδιά Κατανόησης της Αντιγόνης”.

(Διοργανωτής: Γιάγκος Ανδρεάδης)

Μάιος 1990: “Μύθος και Σκέψη στην Αρχαία Ελλάδα”(Mythe et Pensée en Grėce Antique)

Διοργανωτής: Jean Pierre Vernant+

Γαλλικό Ινστιτούτο Αθήνας.

Δεκέμβριος 1989: «Πολιτιστική Ταυτότητα- Η Ελλάδα μπροστά στην Ευρωπαϊκή κουλτούρα».

Διευθύνων Χρήστος Γιανναρά με τη συμμετοχή Αλκης Κυριακίδου-Νέστορος, Δ. Τσάτσου, Νίκου Δήμου, κ.ά.

Γερμανικό Ινστιτούτο Goethe Αθήνας.

Νοέμβριος 1987- Μάρτιο 1988: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Συμμετοχή στο διακλαδικό σεμινάριο με θέμα «Παλαιογραφία και Παπυρολογία» Διοργανωτής: Νίκος Σβορώνος+

Μάϊος 1988: Διάλεξη του Οlivier Picard με Θέμα “Τα ευρήματα της Θάσου” με παράλληλη εκπόνηση διδακτορικής διατριβής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

Δεκέμβριος 1987, Γαλλικό Ινστιτούτο Αθήνας: «Επιστημονική και Ανθρωπιστική Καλλιέργεια»(Culture Scientifique et Humaniste. Διοργανωτής: Εdgar Morin.

Αύγουστος 1987, Πάφος-Κύπρος: Αρχαιολογικό Συνέδριο με θέμα : “Η Οικία του Διονύσου” στην Πάφο.

Νοέμβριος 1984, Chapelle de la Sorbonne, Παρίσι, Γαλλία:

«Πιερ Πάολο Παζολίνι-Σώματα και Τόποι» (P.P. Pazolini- Corpi e Luochi)

Διοργανώτρια: Laura Betti.

Σεπτέμβριος 1984, Πολιτιστικό Κέντρο Georges Pompidou. Παρίσι-Γαλλία:

«Ο Αιώνας του Κάφκα» ( Le Siécle de Kafka).

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

1. Nίκος Ξένιος, Δρ. Φιλ, «Προεφηβεία. Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη και Συμβουλευτική ως Αίτημα στα Σχολεία Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης.»

(Πρακτικά Συνεδρίου του Ιουνίου 2000-Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα»- της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Μελέτης Ψυχοσωματικών Προβλημάτων). Το κείμενο, επεξεργασμένο και διευρυμένο με βιβλιογραφικές παραπομπές, αναδημοσιεύθηκε από το τριμηνιαίο φιλοσοφικό-πολιτικό περιοδικό ΟΥΤΟΠΙΑ –Μάιος/Ιούνιος 2004 Τεύχος 60,υπό την εποπτεία του καθηγητή Ευτύχη Μπιτσάκη και με τον τίτλο «Εφηβεία σε μια ξένη χώρα-το διαπολιτισμικό σχολείο και οι αυταπάτες».

2. Nicolas XENIOS, Docteur ès Lettres, Athènes (Grèce), «Présences Pétrarquiennes dans la littérature néohellénique-Mélancolie poétique et répresentation de la femme dans les chants d’amour chypriôtes du XVI siécle.»

(«Πετραρχικές επιδράσεις στη νεοελληνική λογοτεχνία: η ποιητική Μελαγχολία και η αναπαράσταση της γυναίκας στα ερωτικά κυπριακά ποιήματα του δέκατου έκτου αιώνα»)

Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου για την Ποίηση του Πανεπιστημίου της Αvignon-Pays de Vaucluse και του Ιταλικού Ινστιτούτου «Dante Alligherri», Δήμος Arezzo.)

3. Nicolas XENIOS, Docteur ès Lettres, Athènes (Grèce), «Theatre in Greece during and after the Turkish occupation ». (Το Θέατρο στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και μετά από αυτήν).

Συνέδριο Πανεπιστημίου Αβινιόν Δεκεμβρίου 2006

(Πρακτικά συνεδρίου: THÉÂTRE DES MINORITÉS, Université d’Avignon, 13-15 décembre 2006

Région Provence-Alpes-Côte-d’Azur, Université d’Avignon et des Pays de Vaucluse (UAPV)

4. Nίκος Ξένιος, Δρ. Φιλ, «Εποχές του Διονύσου: από την αρχέγονη εποχή έως τη βασιλεία»

Πρακτικά ΙΑ’ Διεθνούς Συνεδρίου των Εταιρειών Κλασικών Σπουδών στην Καβάλα,

Αθήνα ( Παρνασσός φιλολογική Εταιρεία) 2004, σελ 368-379.

5. Nicolas XENIOS, Docteur ès Lettres, Athènes (Grèce), «Pouvoir et Théâtre. L’exemple des Bacchantes d’Euripide» (Εξουσία και Θέατρο: Το παράδειγμα των «Βακχών» του Ευριπίδη)

(περιοδικό Théâtres du Monde, Αvignon, 1997, αριθμός 7)

6. Nicolas XENIOS, Ph.D. Panteion University, Athens, Greece, «Euripides and Dionysiac Innovation. The face of the God»

(Περιοδικό DIONISO-Πρακτικά του 14^ου Διεθνούς Συνεδρίου του Εθνικού Ινστιτούτου Αρχαίου Δράματος των Συρακουσών Σικελίας- Αναδημοσίευση στο περιοδικό του Τμήματος Μ.Μ.Ε. του Παντείου Πανεπιστημίου «Τόπος Επίκοινος»με τίτλο: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΟΣ ΝΕΩΤΕΡΙΣΜΟΣ-ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ.)

7. Nikos Xenios, “The enchanted garment”, in: Greek magic: ancient, medieval and modern. edited by J.C.B. Petropoulos. London   New York: Routledge, 2008. 

http://catalogue.nla.gov.au/Record/4402521?lookfor=subject:%22Greece%20-%20Social%20life%20and%20customs.%22&offset=13&max=134

 ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «Το Τέταρτο»

8.«Πήτερ Στάϊν ΟΡΕΣΤΕΙΑ : κάτι συνέβη» (Περιοδικό ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ, Οκτ 1983, ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ.)

9.«ΟΔΥΣΣΕΙΑ 2010: ο Οδυσσέας, μετά από δέκα χρόνια, επιστρέφει στην Τροία» (ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ,Δεκέμβριος 1985,ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ.)

10. «Ο Διόνυσος και το συρτάκι-- μπαλέτα 20ού αιώνα Μωρίς Μπεζάρ» (ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ , Σπτ.1985, ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΧΟΡΟΥ.)

11.«Σχέσεις τρυφερότητας–και μη» (ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ, Ιανουάριος 1986, ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ.)

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «Αρχαιολογία»

12.«Τελετουργικός καλλωπισμός: η παραίσθηση του κάλλους ως παράγοντας τραγικής ειρωνείας» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ,31, Ι989)

Στις Βάκχες, ο Διόνυσος προκαλεί στον Πενθέα την παραίσθηση της αλλαγής φύλου. Ο Πενθέας δεν υποδύεται τη γυναίκα, είναι γυναίκα που χαριεντίζεται, θέλει να αρέσει και καλλωπίζεται ρωτώντας το θεό σαν να ήταν ο καθρέφτης της: «Είμαι όμορφη;» Ο καλλωπισμός του Πενθέα είναι ανάλογος με τον ιερουργικό καλλωπισμό που γίνεται στα σφάγια πριν από τη θυσία. Για τη λατρεία του Διονύσου, μέρος του τελετουργικού καλλωπισμού είναι το στεφάνωμα με φύλλα δάφνης, κισσού ή αμπελιού, η επικάλυψη του προσώπου με λευκό και κόκκινο χρώμα και η ρυθμική επαναληπτική κίνηση ενός ημίγυμνου σώματος. Το βάψιμο και η μεταμφίεση του Πενθέα είναι το τελευταίο προπύργιο πριν από την οριστική του μετάβαση στον υπερβατολογικό ψυχισμό της γυναίκας-μαινάδας. Ωστόσο, ο Πενθέας επιθυμεί και να αρέσει στο θεό, υπογραμμίζοντας έτσι ότι η βακχική έκσταση είναι από τη φύση της ερωτική. Η αμφισεξουαλικότητα του θεού, σημάδι της θεϊκής του φύσης και σημαίνουσα της ερωτικής μέθεξης, αντιβαίνει την επιβεβλημένη από την πόλη κοσμιότητα που αντιτίθεται στην υπερβατική φύση των ανθρώπινων όντων. Όταν τα όρια που θέτει η πόλις δεν παραβιάζονται, η πολιτισμική επιταγή του κάλλους αποκτά και φιλοσοφική νοηματοδότηση. Ο Ευριπίδης όμως δεν είναι Πλάτωνας. Αποδίδοντας τον ειρωνικό καλλωπισμό του Πενθέα σε τέχνασμα του θεού, ο τραγικός αντιστρέφει τις αισθητικές προκείμενες και τις ηθικές αξίες των συγχρόνων του θεσπίζοντας την «πόλη» του Διονύσου, όπου τα δεδομένα των αισθήσεων αποκαλύπτουν τις συνιστώσες της παραίσθησης.

δες,σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/site/content.php?artid=829

13. «Σφάγιον: το φυσικό δίκαιο ως θεοδικία.» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ,41,1991)

Το άρθρο πραγματεύεται την επιβίωση ενός ανθρωπολογικού τύπου «σφαγίου» στο δυτικό πολιτισμό μέσα από τα προσωπεία της Αντιγόνης, της Ιφιγένειας, του σπαρασσόμενου εποχιακού δαίμονος, του Ισαάκ και του Ιησού. Ο «πολιτικός» ήρωας, άρρηκτα συνδεδεμένος με το δημοκρατικό πολίτευμα, εντάσσεται στην «πόλη» ως ενεργό μέλος της πολιτικής κοινότητας. Για να είναι μια θυσία «πολιτικό» γεγονός, θα έπρεπε να εμπλέκεται με τα πολιτικά πράγματα, να προάγει τον κοινό βίο των πολιτών, να αντικαθιστά μια ενέργεια «πολιτικής προαίρεσης» και να αποκτά πιθανές προεκτάσεις στο χώρο της Μεταφυσικής. Στο πλαίσιο της μεσαιωνικής και αναγεννησιακής τέχνης, η θυσία συμβολίζει τη μοναδική οδό εξιλασμού του ανθρώπινου γένους, στο όνομα του «απολωλότος προβάτου». Ανιχνεύοντας τα αίτια της έκπτωσης στο στίβο της πολιτικής πρακτικής, ο Ευριπίδης καταλήγει στην αποκοπή του ανθρώπου από τις φυσικές του ρίζες, στην «ενοχικότητα» του πολιτισμού. Στο βωμό μιας συναισθηματικής αρτίωσης, μιας πολιτικής ωρίμανσης ή μιας ερωτικής ολοκλήρωσης, ο ήρωας της τραγωδίας κατατεμαχίζεται, για να αναδυθεί από τη στάχτη του το βλαστάρι μιας νέας γενιάς ιδεωδών, που συντάσσεται ως σωτηρία από την ασχημοσύνη, την ηθική έκπτωση, τον εκφυλισμό, τη διχόνοια.

http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/878.pdf

14. «Οι αρχαιολόγοι, σκηνογράφοι του παρελθόντος»

(ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ,45,1992, μια ελεύθερη περιδιάβαση στις σκηνογραφικές καινοτομίες της δεκαετίας 1980-1990.)

http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/961.pdf

15.«Απόλλων: δήλος και άδηλος» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ,43,1992.Η λατρεία φωτεινών και χθόνιων θεοτήτων στη Δήλο.)

http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/918.pdf

16. «Ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ,33, 1988)

Ο μνημειώδης ναός του Απόλλωνα στην είσοδο του λιμανιού της Νάξου χρονολογείται γύρω στο 600 π.Χ. Λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα, ευρήματα του 7ου και 6ου αιώνα π.Χ. αποδόθηκαν από τον ανασκαφέα στη λατρεία του Διονύσου ή της Κόρης των Ελευσινιακών Μυστηρίων. Ο συγγραφέας, που συνειρμικά αναγνωρίζει στην τοποθεσία τα Ύρια, τη συνδέει με την Υρία της βόρειας Κρήτης όπου ανιχνεύεται λαϊκή βακχική λατρεία. Τον Διόνυσο συνδέει άλλωστε με τη Νάξο και ο μύθος της Αριάδνης. Στους κόλπους της απολλώνιας επισημότητας, στη διάρκεια της τυραννίας στο νησί, μια κρυφή, αγροτική λατρεία ταυτίζει τον Διόνυσο με το ιερό στα Ύρια. Ως προς την Ερέτρια, ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι, μαζί με τον Απόλλωνα Δαφνηφόρο, που ο δωρικός του ναός από τον 6ο αιώνα π.Χ. σώζεται σε ερείπια, λατρεύονταν χθόνιες θεότητες με χαρακτήρα γονιμικό. Σε έναν πολιτισμό που, εκτός από γεωργικός, υπήρξε και ναυτιλιακός-εμπορικός, ψήγματα μιας ανατολίτικης, μυστηριακής πίστης στις θεότητες της γης σφράγισαν ανεξίτηλα το χαρακτήρα του. Αν στον 4ο αιώνα π.Χ. πολιούχος θεότητα της Ερέτριας εξακολουθεί να είναι ο Απόλλων με πάρεδρο την Αρτέμιδα Λοχία, στην ακρόπολη της πόλης, ήδη από τα τέλη της αρχαϊκής εποχής, λειτουργούσε ιερό αφιερωμένο στη Δήμητρα και την Κόρη. Ο συγγραφέας παραλληλίζει τον οργιαστικό χαρακτήρα της ερετριακής γιορτής των Θεσμοφορίων με τις μαρτυρίες του Kerényi για τις τελετές στην Ελευσίνα. Παράλληλα βλέπει τους «αρωματικούς θεούς», τον Νάρκισσο, τον Υάκινθο, να παραγκωνίζονται από τους Ολύμπιους. Έτσι, ο «φωτεινός» Απόλλων επικυριαρχεί του «Υάκινθου = Ίακχου = Βάκχου».

http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/708.pdf

17. «Ο θεός της βλάστησης και ο Κρηταγενής Ζεύς» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ,26,1988. Η λατρεία φωτεινών και χθόνιων θεοτήτων στην Κρήτη.)

Είναι το βρέφος της Δίκτης που έθρεψε η Αμάλθεια, Δίας ή «νυχτοπερπατητής» Ζαγρέας, πρόγονος του ελλαδικού Διόνυσου; Οι ρίζες του πρωτότυπου διονυσιασμού βρίσκονται στην αρχαιοκρητική λατρεία του βλαστικού δαίμονα; Ήταν μια μυστηριακή λατρεία των λαϊκών τάξεων, μια θρησκεία εθνική ή κάποιο σύστημα «πρακτικής» μεταφυσικής; Με αυτά τα ερωτήματα κλείνει ο συγγραφέας, έχοντας υποστηρίξει ότι ο κορυφαίος δαίμων γεννιέται από τη Μητέρα-Φύση. Άλλοτε Διογενής, άλλοτε Διόνυσος, άλλοτε Ζαγρεύς κι άλλοτε Ζευς, το παιδί της Φύσης δεν είχε καθορισμένο φύλο, πέθαινε κάθε καλοκαίρι και ξαναγεννιόταν την άνοιξη και είχε σωτήριες, θεραπευτικές ιδιότητες. Ίσως ο «Κρηταγενής» Δίας να ήταν άλλη μια έκφραση του Κορυφαίου αυτού Κούρου που αντιπροσώπευε την αθανασία και λατρευόταν οργιαστικά.

δες, σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/site/content.php?artid=773

18.«Συρακούσες: Πάολο Όρσι, το υποδειγματικό μουσείο»

(ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ, 51, 1984. Οδοιπορικό στη Σικελία και στα μουσεία της.)

19.«Αισθητική της Πρόσληψης: η εικονογράφηση της αρχαιότητας στα σχολικά εγχειρίδια του ΟΕΔΒ» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ,57,1995.

Το άρθρο πραγματεύεται την παρουσίαση της αρχαιότητας μέσα στα σχολικά εγχειρίδια που αφορούν στα γνωστικά αντικείμενα Ιστορία, Ιστορία Τέχνης, Γεωγραφία και Θεσμοί της Πόλης-Κράτους. Προτείνει δε μια ευρύτερη και πιο αποτελεσματική χρήση της εικονογράφησης στα εγχειρίδια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Συνιστά υλικό της μεταδιδακτορικής μου έρευνας).

βλ. σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/1229.pdf

20.«Ἀνθρώπων ἴδεν ἂστεα» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ,65, 1997)

Αφήγημα εμπνευσμένο από επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο της Morgantina, στο κέντρο της Σικελίας.

βλ. σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/1411.pdf

21.«Η βακχεία ως στάσις των γυναικών» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ, 68,1998. Συνοπτική παρουσίαση της διδακτορικής μου διατριβής.)

Οικόσιτη και εξημερωμένη νοικοκυρά ή γυναίκα με αποκλίνουσα συμπεριφορά; Σύζυγος στον αργαλειό ή νεράιδα και μάγισσα; «Πολιτισμός» ή ετερότητα; Ο συγγραφέας, αν και εμπνέεται κυρίως από τις Βάκχες, την «πολιτεία του Διονύσου», εστιάζει και σε άλλες τραγωδίες του Ευριπίδη (Άλκηστις, Μήδεια, Ιππόλυτος, Ελένη, Ιφιγένεια εν Αυλίδι και εν Ταύροις, Ικέτιδες), για να στοιχειοθετήσει την άποψη ότι η ιδιόλεκτος του ποιητή υποστηρίζει μια πολιτική αλληγορία που προβάλλει το διονυσιακό ιδεώδες στο πολιτειακό γίγνεσθαι. Στις Βάκχες, ο Διόνυσος υποβάλλει την επίγεια εξουσία στην ύστατη δοκιμασία: την αλλαγή φύσεως. Οι κοσμογονικές δυνάμεις της Μετ-Αμφίεσης αποκαλύπτονται, και ο θεός ιδρύει επί σκηνής την πολιτεία του. Οι καρτεσιανές κατηγορίες αδυνατούν να προσεγγίσουν την προ-ορθολογική σκέψη. Για να πάρει ο συνδυασμός θεάτρου και πολιτικής κεντρική θέση, οφείλουμε να ανατρέξουμε στις φιλοσοφικές καταβολές του Ευριπίδη, τον Αναξαγόρα και τους Σοφιστές. Ο ευτελισμός των αρχόντων, η αποκατάσταση του γυναικείου γένους στη σφαίρα της χαμένης του ιερότητας, η παλινόρθωση μιας προγονικής λατρείας που εκπροσωπούν οι Μαινάδες, αμφισβητούν έμμεσα τον κρατούντα Λόγον. Η υποχρεωτική υποταγή στον έλλογο πολιτισμό εξωθεί τη βάρβαρη Μήδεια στο έγκλημα που της υποβάλλει το ομαδικό ασυνείδητο. Επιλέγοντας να προβάλει, από το γένος των γυναικών, εκείνες που στασιάζουν, ο Ευριπίδης συνοψίζει στο πρόσωπό τους την πολιτική στάσιν όλων των περιθωριοποιημένων κοινωνικών κατηγοριών.

δες, σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/site/content.php?artid=1526

22.«Το μαγεμένο ρούχο» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ, 72, 1999)

Μελέτη για την ανθρωπολογία του ενδύματος, (edited Routledge “GREEK MAGIC”.)

βλ. σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/1576.pdf

23.«Τα βότανα και η φιλοσοφία τους» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ,30, 1989.)

Η θετική επιστήμη της Βοτανικής θεμελιώθηκε στην αρχαιότητα και καλλιεργήθηκε στον αραβικό κόσμο. Στα 372 π.Χ. ο Θεόφραστος συνέγραψε την Περί φυτών ιστορία, ο Αριστοτέλης επιδόθηκε στην ταξινόμηση των φυτών και ίδρυσε το 350 π.Χ. τον Βοτανικό κήπο. Ο Διοσκορίδης τον 1ο αιώνα π.Χ. έγραψε το Περί ιατρικής ύλης, τον Γαληνό απασχόλησε η εμπορία των φαρμάκων από πλανόδιους βοτανολόγους. Διάσημοι βοτανολόγοι υπήρξαν ο Φάνιος και ο Πλίνιος και το έργο τους προέκτειναν ο Μάρκελλος Εμπειρικός και ο Σκριβώνιος Λάργος τον 4ο και τον 5ο αιώνα μ.Χ. Αρχαίες ελληνικές και ρωμαϊκές γνώσεις μεταφυτεύτηκαν στην Ισπανία από τους Άραβες τον 10ο αιώνα μ.Χ. Στην Κόρντοβα, το Τολέδο και τη Σεβίλλη, άραβες βοτανολόγοι με διασημότερο τον Αβερρόη αναδείχθηκαν στους πατέρες της παγκόσμιας βοτανολογίας.
Το δέος του ανθρώπου μπρος στην αναπαραγωγή της φύσης και την ανοιξιάτικη μαγεία αποτυπώθηκε στο μύθο και τη λατρεία. Σαν άλλη θεά του ιερού δέντρου στους μινωικούς σφραγιδόλιθους, η Αριάδνη ήταν θεά της βλάστησης και των δέντρων. Ο Δίας ήταν ο μυθικός τιμωρός του όμορφου Υάκινθου, ο Νάρκισσος ξαναγεννιέται κάθε άνοιξη. Ο κισσός, το αμπέλι, η δάφνη κι η βαλανιδιά είναι ιερά φυτά της βακχικής λατρείας προς ένα θεό που στην επιφάνειά του παίρνει συχνά «φυτική» μορφή. Οι Μαινάδες, οι Κορύβαντες, η Πυθία στους Δελφούς βρίσκονταν υπό την επίδραση ισχυρών παραισθησιογόνων, όπως η ινδική κάνναβις ή το όπιο. Τέτοια παραισθησιογόνα που παρέχουν ανεπίτρεπτες σαρκικές ηδονές και οδηγούν στην απώλεια της νηφάλιας συνείδησης θεωρήθηκε πως αντιβαίνουν στο χριστιανικό πνεύμα και καταδιώχθηκαν από την Εκκλησία.

δες, σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/site/content.php?artid=809

24.«Προϊστορική Εύβοια: τα θραύσματα ενός πολιτισμού» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ,42, 1992)

Εισαγωγή σε ένα συλλογικό τεύχος για την Εύβοια.

δες,σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/893.pdf

25. «Η περίπτωση του Παζολίνι»(ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ,17, 1990)

Iστορικό άρθρο που αφορά την αναβίωση της αρχαίας ελληνικής Τραγωδίας στον κινηματογράφο.

Πιερ Πάολο Παζολίνι (1922-1975): Σκηνοθέτης, σεναριογράφος, ηθοποιός, ζωγράφος, συγγραφέας και ποιητής, καθηγητής φιλολογίας με σύντομη διδασκαλική καριέρα. Στα 53 του, το σώμα του βρίσκεται κατακομματιασμένο.
Στην πρωτόλεια ταινία του «Accatione», ο Παζολίνι στρέφει το βλέμμα ενός θρησκευόμενου στο υπο-προλεταριάτο της Ρώμης, κοινωνικό χώρο που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του κινηματογραφικού του έργου. Οι ταινίες «Mamma Roma» και «La Ricotta» (1962) προδίδουν τη στράτευσή του στην Αριστερά. Στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» (1964), η ματιά του σκηνοθέτη διασταυρώνεται ισότιμα με τη ματιά του πιστού. Παράλληλα, μια ολόκληρη μικροαστική αλλά και εμπορική εικονογραφία ανατρέπεται. Ο Παζολίνι δεν κρύβει την πολεμική του διάθεση ενάντια στο φανατισμό ενός ορισμένου μαρξισμού και ενός ορισμένου λαϊκισμού. Η άποψή του κρίθηκε αιρετική από το πνευματικό κατεστημένο της εποχής. Σε επανειλημμένες δίκες, όχι μόνον οι κληρικοί αλλά και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας στρέφονται εναντίον του. Ο δικός του «Οιδίπους τύραννος» (1967) ενσαρκώνει τον τραγικό ήρωα που, απογυμνωμένος από οποιαδήποτε δείγματα αστικής νοοτροπίας, οδηγείται στην τελική του συντριβή στην προσπάθειά του να καταλύσει εδραιωμένες κοινωνικές δομές. Η αντισυμβατικότητα του Οιδίποδα γίνεται φανερή στην προσέγγιση της μητέρας του Ιοκάστης. Ο Παζολίνι επεκτείνει την προβληματική του Σοφοκλή ενσωματώνοντας σε αυτή τη φροϋδική θεωρία και το ρόλο που αυτή αναγνωρίζει στα αρχέγονα ένστικτα και το υποσυνείδητο. Η «Μήδεια» (1970) αντιπαραβάλλει τη βαρβαρότητα της Ανατολής στον «πολιτισμό» της Δύσης. Η συγκλονιστική κραυγή της στην τελευταία σκηνή μεταφέρει την απόγνωση μπροστά στο πολιτισμικό αδιέξοδο των καιρών μας.

http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/788.pdf

26.«Πάρος-SOS-τα αρχαία λατομεία» (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ 56,1995).

Ρεπορτάζ και επιτόπια φωτογράφιση των λατομείων της Πάρου και της σύγχρονης εκμετάλλευσής τους.

βλ. σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/1203.pdf

27.« Προσωπεία του Χρόνου: μύθος, επιστημολογία και πάλι μύθος» (Aρχαιολογία, 2000).

Με αφορμή την αλλαγή της χιλιετηρίδας, το άρθρο παρουσιάζει τις απατηλές εκφάνσεις της φιλοσοφικής και βιωματικής έννοιας του χρόνου. Eίναι αφιερωμένο στον Γιώργο Χειμωνά.

βλ. σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/77_40-46.pdf

28.«Το όνειρο και η νοσταλγία του κινηματογράφου», (Αρχαιολογία, Χριστούγεννα 2001).

Μια νοσταλγική αναπόληση των ταινιών της γενιάς του 70 και του ποιοτικού ευρωπαϊκού κι αμερικανικού κινηματογράφου που χειρίστηκε με ποικίλους τρόπους το όνειρο.

βλ. σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/81_17-26.pdf

29.«Γυμνοί κούροι -ντυμένοι άνδρες» (Περιοδικό «Αρχαιολογία», Μάρτιος 2002).

Διάκριση ανάμεσα στη γυμνότητα της αρχαιοελληνικής γλυπτικής και στη σύγχρονη αντίληψή της.

βλ. σχετικά: http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/82_68-74.pdf

30. Οδοιπορικό στη σιωπή -Μυλοπόταμος Κυθήρων (archeology and arts, 10 Mαρτίου 2014)

http://www.archaiologia.gr/blog/2014/03/10/m%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CF%82/

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «Ουτοπία»

31 «Η έλευση του προσώπου: παλαιές μορφές εμψυχωμένες στην αρχαία Ελληνική ποίηση»

Περιοδικό ΟΥΤΟΠΙΑ, τεύχος 19,Ιανουάριος 1995. Το κείμενο έχει αναδημοσιευθεί ως προ-δημοσίευση μεταδιδακτορικής έρευνας στο περιοδικό «Θεατρογραφίες» υπό τον τίτλο: «Ανθρωπολογικοί τύποι του θεάτρου»

Η αρχαιοελληνική ποιητική παραγωγή αντλεί κατ’ επανάληψη τα θέματα από το χώρο του φανταστικού, δηλαδή του Μύθου, που για κάθε εποχή ανατροφοδοτείται και παραλλάσσει σύμφωνα με τις νέες κοινωνικές συνθήκες. Κατά συνέπεια ο μελετητής ενός έργου πρέπει να εθιστεί στο να διακρίνει, πίσω από τη συμβατική persona (προσωπείο) ενός δρώντος προσώπου (π.χ. σε μια τραγωδία) την πραγματική (γνήσια) μυθολογική παράσταση που το προσωπείο αυτό καλείται να «αναπαράγει» η απλά να «αναπαραστήσει». H διαφορά γνησιότητας ή πρωτοτυπίας της αρχαϊκής (λυρικής) ποίησης από την Τραγωδία συνίσταται στο γεγονός ότι τα ονόματα των πρωταγωνιστών της πρώτης δεν έχουν συμβολοποιηθεί κατά την εποχή της γενέσεως και εκφοράς της. Αντιθέτως, στην Τραγωδία, τα ίδια ονόματα "αναμορφώνονται" στο υλικό το ποιητικό του θεάτρου, για να παράγουν πρωτότυπες νέες μορφές, βάσει μιας σύγχρονης τους μυθοπλασίας.

Δες, σχετικά: http://library.panteion.gr:8080/dspace/handle/123456789/885

http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:29lrODPBfCoJ:library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/984/1/Xenios.pdf+xenios+nkos&hl=el&gl=gr&pid=bl&srcid=ADGEESjF2uTABBdqQgDgix3bhmoepRcFaW3nZFNVUtczDPYWrhbOkqTe0KtJ8OaAQ7NPGVVxju3XYamdaF8iRNf_F5DYtUAUoLSKapXtY7ZtlYA6oEJNTflNud6XF2U7x9rQixx2fp&sig=AHIEtbTYumDoOVa9vGOKn1R9noc3knPBIQ

32.«Γενετική Επιστημολογία: η διδασκαλία του Χώρου» (ΟΥΤΟΠΙΑ, αριθμός 8, Νοέμβριος 1993)

Το άρθρο πραγματεύεται μια διεπιστημονική διδασκαλία της έννοιας του Χώρου από τα γνωστικά αντικείμενα της Φιλοσοφίας και της Γενετικής Επιστημολογίας όπως εφαρμόζονται στη διδασκαλία, καθώς και της Γεωμετρίας-Στερεομετρίας. Βασίζεται στη θεωρία του Jean Piaget για τα στάδια της εξελικτικής αφομοίωσης των εννοιών που αφορούν στις χωροταξικές δομές, στην εγγύτητα, στο βάθος πεδίου, καθώς και στις μαθηματικές διατυπώσεις των εννοιών αυτών στη Μέση Εκπαίδευση.

Βλ:http://www.kenef.phil.uoi.gr/dynamic/alphabeta_book.php?pageNum_dataselection=1&totalRows_dataselection=959&Letter=%CE%93

33. Εφηβεία σε μια ξένη χώρα: το διαπολιτισμικό σχολείο και οι αυταπάτες

Περιοδικό ΟΥΤΟΠΙΑ< τεύχος 60> Ιούνιος 2004, σελ. 109-120.

βλέπε, σχετικά: http://www.u-topia.gr/issues/19

ΑΥΤΟΝΟΜΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

34. «Θέατρο και διαπολιτισμική εκπαίδευση» - κείμενο για την παρουσίαση του «Ματωμένου Γάμου» του Federico Garcia Lorca από το Δεύτερο Λύκειο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Ελληνικού- Συνθήκες πρόβας, ερμηνευτικές οδηγίες, τελική παράσταση.

35. « Η παρεξήγηση των ρόλων», προλογικό σημείωμα στην έκδοση του θεατρικού έργου «ΓΥΝΑΙΚΕΣ» Eduardo Galan σε ερμηνευτική απόδοση Στ. Ροδαρέλλη, από τις εκδόσεις ΚΟΑΝ, Αθήνα 2004.

36. «Η Πρόζα του Υπερσιβηρικού και η μικρή Ιωάννα της Γαλλίας», του Μπλαιζ Σαντράρ, μεταφραστική απόπειρα, επίκειται δημοσίευση στην «Ποιητική», Οκτώβριος 2020

37. Περιοδικό «Ποιητική»: απόδοση στα Ελληνικά του ποιήματος του Blaise Cendrars

«Η Πρόζα του Υπερσιβηρικού και η μικρή Γαλλίδα Ζαν».

 ΣΕΝΑΡΙA-ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ

1. «Αρχαία Θέατρα και στάδια στην Ελλάδα». Σενάριο για αρχαιολογικό ντοκιμαντέρ με θέμα τα αρχαιοελληνικά θέατρα ανά την Ελλάδα (Κ.Τσαρουχά) ,σε συνεργασία με την Εφη Ξηρού. Κυκλοφορεί στη δίγλωσση υποτιτλισμένη έκδοση των εκδόσεων ΑΛΗΘΕΙΑ και αναφέρεται στην Επίδαυρο, την Αθήνα, τους Δελφούς, τη Δωδώνη, το Αργος, την Ολυμπία και τη Νεμέα. Τα δικαιώματα συγγραφής του σεναρίου έχουν καταχρασθεί οι εκδόσεις ΑΛΗΘΕΙΑ.

2. «Εποχές του Διονύσου», σενάριο, σε συνεργασία με την σκηνοθέτη, για την ομώνυμη ταινία μικρού μήκους της Έφης Ξηρού

3. «Τα Νερά του Φραγκίσκου», σενάριο για ταινία μεγάλου μήκους.

4. «Το Δεντρόσπιτο», θεατρικό έργο

ΒΙΒΛΙΑ

(2019) Τα σπλάχνα, μυθιστόρημα, εκδόσεις Κριτική

(2017) Το κυνήγι του βασιλιά Ματθία, μυθιστόρημα, εκδόσεις Κριτική

(2012) Ένα τριάρι για τον Οιδίποδα, νουβέλα, εκδόσεις Φαρφουλάς

(2011) Το άχτι, διηγήματα, εκδόσεις Φαρφουλάς

Συμμετοχή σε συλλογικά έργα

(2014) Η Λεοντή, διήγημα, συλλογή Via dolorosa, εκδόσεις Vakxikon

(2011) Γράψε σβήσε, εκδόσεις Φαρφουλάς

(2007) Θέατρο και διαπολιτισμική αγωγή, εκδόσεις Ι. Ζαχαρόπουλος

(2002) Λεξικό θεατρικών όρων, εκδόσεις Κοάν

(1995) Η Έχιδνα, Διήγημα Συλλογή Διηγημάτων ΙΣΤΟΣ ’95

Επιμέλεια

Βασικοί κανόνες γραμματικής της ισπανικής γλώσσας, σε συνεργασία με τον Στυλιανό Ροδαρέλλη, Αθήνα, εκδόσεις Ίασπις [1987]

Ελληνική Γραμματική για Ρωσόφωνους, σε συνεργασία με τη Βασιλική Υγροπούλου, Αθήνα, Εκδόσεις «Πελασγός».

Δημοσιεύσεις σε ξένα λογοτεχνικά περιοδικά

LA VIPERA, Αnteprima, Sassoferrato , Ancona, μετάφραση των Tea Boldrini και Georges Barthouil

SCENARIO «ISMAEL», HOMMAGIO Α P.P.PAZOLINI, Περιοδικό ”Αnteprima” του Σασσοφερράτο της Αγκόνα, Μετάφραση Τέα Μπολντρίνι.

Μαυρομιχάλη 15

17456 Ανω Καλαμάκι-Άλιμος

Τηλ: 210- 9955 858

Κινητό: 6977 229197

e-mail: flamenco62@gmail.com

1. Το δωμάτιο το λούνγκο

ΤΟ ΠΙΟ ΠΕΡΙΕΡΓΟ πράγμα που θυμάμαι από την εκκλησία του χωριού ήταν αυτός ο δήθεν ουρανός, ζωγραφισμένος στον τρούλο ολογάλανος, σπαρμένος με μια οικογένεια από αστέρια. Έλεγα μέσα μου «Μην το ξεχάσεις, μην το ξεχάσεις Βαΐτσα, η εκκλησία για ταβάνι έχει τον γαλάζιο ουρανό»- γαλάζιο τάχατές μου, γιατί ήταν βαμμένος με μια μπογιά ξεπλυμένη σαν τους τρούλους των νησιών στην απέξω πλευρά τους. Τ’ αστέρια ήταν επιχρυσωμένες εικόνες από αγίους: αριστερά ο Άγιος Νικόλας, δίπλα οι απόστολοι Πέτρος και Παύλος, παραδίπλα η Αγία Βαρβάρα, πάνω δεξιά ο Ιωάννης ο Πρόδρομος. Ο Ιορδάνης σαν γαλαξίας να κυλά προς το κέντρο. Το Άγιο Πνεύμα στη μέση, ένα περιστέρι που άπλωνε τα φτερά του και τους αγκάλιαζε όλους, πετώντας χρυσές ακτίνες προς τα μικρά παραθυράκια, στη βάση. Το κράταγαν γερά το περιστέρι αυτές οι ακτίνες. Γιατί τα πουλιά είναι φευγάτα, και πάνε...

«H ζωή ομοιάζει με βιβλίον

που οι μωροί φυλλομετρούν και φεύγουν

Μονάχα οι φρώνιμοι το αναγινώσκουν

Διότι ξεύρουν ότι άπαξ θ’ αναγνώσουν!»

Εμ, έτσι είναι τα πράματα, τι νομίζατε; Δύσκολα, στριφνά, για όλους. Και καλά την εποχή που ήμεθα παιδούλες κι ονειρευόμασταν ακόμη. Εδώ στα χρόνια που’χα φτάσει να’μαι μεγάλη πια, είκοσι χρονώ, θυμάμαι τον άντρα μου τον Μιχάλη, που δεν άντεχε στο χωριό τα βερεσέδια και ήθελε ν’ανοιχτεί σε εμπόρια με τη Δύση. Πες-πες, λοιπόν, και με τη γκρίνια, κατάφερε κι έφτασε η χάρη του μέχρι το Ντεντέ Αγάτς- τη σημερινή Αλεξανδρούπολη, που τότε ήταν τουρκοχώρι, και μέχρι τον Κιρκά, ένα ελληνόφωνο χωριό εκεί παραδίπλα. Την πραμάτεια τη μεταφέρανε με καμήλες, μουλάρια και βοϊδάμαξες. Οι μισοί εκεί πέρα βγάζανε πετροκάρβουνο για τα τραίνα. Οι άλλοι μισοί ήταν καμηλιέρηδες, στη γραμμή μεταφοράς Ντεντέ-Αγάτς- Σαπτσή - έτσι λέγαμε τις Σάπες της Μαρώνειας που τράβαγε ως και τη Γκιμουλτζίνα- έτσι λέγαμε τότε την Κομοτηνή.

Γρήγορα ο Μιχάλης ανοίχτηκε και στην ξυλεία. Η ξυλεία ξεκινούσε από το Πλογιέστι της Ρουμανίας κι έφτανε με τα σλέπια του Δούναβη έως τη Μπραΐλα. Τα σακιά φορτώνονταν στα ελληνικά καράβια του Πόντου και ξεφορτώνονταν στα λιμάνια και τα παραλίμανα της Θράκης. Στην κεντρική πλατεία της Αλεξανδρούπολης, μπροστά στο τζαμί και στο χάνι, έβλεπες ν’ απλώνονται γύρω στα διακόσια σπιτάκια με κεραμίδια, και πιο πέρα μακρόστενοι αραμπάδες φορτώνανε την ξυλεία του αντρός μου. Υποταγμένος όπως ήταν στον νόμο τον μωαμεθανικό, πνιγόταν με τους ακτιρμάδες. Ήθελε να επεκταθεί, να επεκταθεί κι άλλο. Κι ήταν αυτό η ευτυχία μας και η δυστυχία μας ταυτόχρονα.

Ευτυχώς είχε γνωστούς παντού, ανθρώπους–κλειδιά. Γρήγορα άπλωσε η δουλειά προς την Ξάνθη, προς το Σαρή-Σαμπάν-τη σημερινή Χρυσούπολη- και προς την Κεραμωτή. Παντού υπήρχαν συμπατριώτες μας φτιαγμένοι, ματσωμένοι, πολλοί απ’αυτούς οικονομικοί παράγοντες, που έστεργαν τις δουλειές του άντρα μου.

Μέχρι που παντρεύτηκα κι ήρθαν κιόλας τα δεύτερα Χριστούγεννα.

Χάζευα τον γαλανό ουρανό με τα χρυσά αστέρια απ’ τα στασίδια του γυναικωνίτη, και φόραγα τα πασούμια για να’ναι τα πόδια μου ξεκούραστα. Τις υπόλοιπες ημέρες φόραγα τσουράπια στα πόδια. Τη θυμάμαι τη φαμίλια των αγίων στον τρούλο, ακόμη και τώρα που είμαι ογδόντα τόσων χρονών και τους έχασα όλους.

Ξάφνου μου κάνει νόημα ο Μιχάλης από κάτω να τα μαζέψω και να τρέξω στο σπίτι, να στρώσω τραπέζι. Θα’ρχονταν οι συγγενείς και οι Χατζηπετρωναίοι και οι Λάππες, να μαζωχτούμε και να δειπνήσουμε. Μετά τη λειτουργία των Χριστουγέννων, τα φαγιά τα γιορτινά ήταν συγκεκριμένα και ζόρικα να τα φτιάξεις: ιμάμ μπαϊλντί, άσπρο πιλάφι, αεριούχο σινάλκο για ποτό και μια κούπα ντοντουρμά καϊμάκ για ντεσέρ. Δώστου ν’ανασκουμπωνόμαστε, να είναι όλα έτοιμα στην ώρα τους. Μέχρι που πέρασε η ώρα, ο Μιχάλης γύρισε, πήρε το βιολί του και μάζεψε τη φαμίλια στο τζάκι, στο δωμάτιο το λούνγκο. Έφτυσε τα σκεβρωμένα κλειδιά και κούρδισε τα τέλια. Άρχισε να παίζει κι εγώ βάλθηκα να του τραγουδώ:

«Τον Μάη να ρίχνεις τη βροχή, τον θεριστή το χιόνι,

να βγάλει ο Γιώργος τ’άρματα, τα έρημα τσαπράζια

να πάρει δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια

να βγει μια πέτρα σταυρωτή, να σταυρωθεί να κάτσει»

Στον τοίχο κρεμόταν η διμούτσουνη πιστόλα του κι ένα ρολόι με καδένα, και δίπλα ένα χαϊμαλί κι ασπρόμαυρες φωτογραφίες του γάμου και των σογιών και των δυονών μας σε μια γωνιά, δίπλα στον οντά. Η φωτογραφία μας, εμένα και του Μιχάλη τ’αντρός μου.

Τον άλλον όμως...

Τον άλλον τον είχα σβήσει απ’το μυαλό μου. Αναγκαστικά, γιατί η ζωή ομοιάζει με βιβλίον. Τη μικρή φωτογραφία του την είχα μακριά απ’το δωμάτιο το λούνγκο. Την είχα θάψει βαθιά σε μια γλάστρα κι είχα φυτέψει από πάνω γιασεμί.

2. Bonjour, mes amis

ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ τον είχανε στείλει από μικρό στους frères, να μάθει τα Γαλλικά. Αυτό του είχε χρησιμεύσει στη ζωή του κι έκανε, όπως καταλαβαίνετε, και τη δική μας τη ζωή διαφορετική.

Όταν πρωτοφτάσαμε στην Κομοτηνή, είδε κι έπαθε να βρει το σπίτι όπου θα μετακομίζαμε. Τοποθέτησε τέσσερα χαμηλά σαμαροσκάμνια αναπαυτικά για τους μουσαφιρέους, φόρεσε στο κεφάλι το ρουμάνικο καλπάκι του από αστραχάν και είπε επίσημα

«Bonjour mes amis!»

«Μιχάλη», φώναξαν τ’αδέρφια του, «Μιχάλη μοιάζεις με αγά, βγάλτο αυτό το ρημάδι το καπέλο, θα τρομάξεις τα παιδιά!».

Από τις αδερφές μου, η μεγάλη -η Μαρία- παντρεύτηκε έναν χασάπη με μεγάλη περιουσία, μα μάς πέθαναν γρήγορα και οι δύο, χωρίς να μας αφήσουν ανήψια. Η δεύτερη αδερφή μου, η Βασιλικούλα, λίγο μετά την Καταστροφή παρέμενε ακόμα ανύπαντρη. Ο πατέρας την έστειλε τότε να βρει άντρα στην Αφρική, σ’ εκείνη τη μεριά του Σουντάν που βρέχεται από την Ερυθρά Θάλασσα, όπου θα γνωριζόταν με Έλληνες απ΄τα Δωδεκάνησα. Βέβαια, πέρα από τρελός, ο πατέρας μου ήταν κι άνθρωπος αυθεντικός: έβλεπε της μάνας μου το τεφτέρι με τα ποιήματα και τα ξερά γιασεμάκια μέσα κι έκαμνε πως δεν το’βλεπε. Ή, μάλλον, καταλάβαινε την αφοσίωση κι έριχνε εκεί όλη του την αγάπη.

Έφευγαν οι εμπόροι από την απογευματινή τους προσευχή-και μαζεύονταν να κάνουνε κονσούλτο στην κεντρική πλατεία, κάτω από τη διοίκηση του χότζα, του Έλληνα παπά και του εβραίου ραβίνου, που περιέργως συμφωνούσαν πάντοτε στο θέμα της εξόφλησης των χρεών:

«Ερχόμαστενε από το ίκιντι ναμάζι!» φώναζαν.

Ο χότζας- ο ίδιος ιμάμης που ακούγαμε τη φωνή του από τον μιναρέ- έβγαζε φετφάδες για ένα σωρό ζητήματα: για τις μικροκλεψιές, για τις μεγάλες κομπίνες, για τις διαφορές ανάμεσα στις φαμίλιες, ακόμη και για το Κοράνι. Έρχονταν πομάκοι αγάδες από τα χωριά της Ροδόπης που’χουν τα όμορφα κεράσια. Μαζί τους κατηφόριζαν υφασματοπώλες από τη Βουλγαρία, και μαζί κι Εβραίοι μανιφατουρατζήδες και σαράφηδες που τους άφηνες το ρολόι του τοίχου κι αυτοί σου δίνανε δυο παράδες αλλά το ρολόι δεν το ξανάβλεπες. Για να μην σας πω για ‘κείνους τους περίεργους που κρατούσαν πανάκριβες ταμπακέρες κι έστριβαν σέρτικα τσιγάρα κι είχαν έναν παλιόβηχα, μα τι παλιόβηχα!

«Bonjour, mes amis!» έλεγε ο πατέρας μου, και το’λεγε με αγάπη.

Ήταν εκείνος που’δινε το σύνθημα: από ‘κει και μετά επιτρέπονταν οι συναλλαγές.

Τον Φεβρουάριο του 1915 οι φήμες έλεγαν ότι ο Βενιζέλος είχε συναντηθεί με τον βασιλέα Κωνσταντίνο. Και πως είχαν αποφασίσει να στείλουν στρατεύματα στην Καλλίπολη: Έλληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι και Μαυροβούνιοι ήρθαν μαζί και στρίμωξαν τον τουρκικό στόλο εδώ στα Δαρδανέλια, τον εμφιαλώσανε κανονικά. Εμείς φοβηθήκαμε, πήραμε τα μπογαλάκια μας και τα σεντούκια, τα φορτώσαμε σ’ένα κάρο κι αφήσαμε για τα καλά την Κομοτηνή για να πάμε πέρα από τον Νέστο, στο Σαρήσαμπαν. Δεν ξανακούσαμε ποτέ πια για ‘κείνον τον εκκλησιακό επίτροπο που αρχικά τον προορίζανε για άντρα της Θεοδίτσας. Ο πατέρας είχε πει τότε ότι «Θα δει», είχε πει, «αργότερα για παντρειές η Θεοδίτσα μας!»...

Άρχισε ν’ αλλάζει από τότε η ζωή μας, ριζικά. Όμως οι αλλαγές δεν γίνανε έτσι, απλά, από τη μια στιγμή στην άλλη.

Πρώτα αγάπησα τον Ελπιδοφόρο από τη Λάρνακα της Κύπρου και παντρευτήκαμε. Δεν ήμουν πια η Λίτσα η Λάππα, αλλά η Λίτσα η Θεοχαρίδου. Ύστερα έφυγα μαζί του με ένα καράβι και δυο πτήσεις ντακότες για να βρούμε τη Βασιλική μου στο Σουντάν: μας είχε κανονίσει ξεχωριστό σπίτι και το ενοίκιο για λογαριασμό μου θα το πλήρωνε το σχολείο της εκεί ελληνικής παροικίας. Κοντά μας ήρθε και η Θεοδίτσα – η μοναδική απ’τις αδερφές μου που’μεινε ανύπαντρη. Τον μικρό μου αδερφό, τον Γιάννη, τον παντρέψαμε όσο ήμασταν ακόμα στο χωριό κι έφυγε στο Όμντουρμαν με τη γυναίκα του την Αλέκα, που ήταν Κύπρια- γιατί είχαμε ανοίξει πολλά παρε-δώσε με την Κύπρο εκείνα τα χρόνια.

Ο μεγάλος, ο Γιώργος, είχε διαφορετική μοίρα. Κάποια στιγμή που έκανα μάθημα στο σχολείο, μπήκε στην τάξη η διευθύντρια και με διέκοψε και μου είπε πως είναι από Ελλάδα ο αδερφός μου ο Γεώργιος σε υπεραστικό και να τρέξω, είπε, να πάρω το ακουστικό στο γραφείο της κι εκείνη θα φύλαγε την τάξη μου. «Συγγνώμη παιδιά, να καθήσετε ήσυχα», είπα τότε κι έτρεξα ανήσυχη. Σήκωσα τ’ακουστικό και άκουσα απ’το στόμα τ’αδελφού μου την πικρή την είδηση, πως σχωρέθηκε ο μπαμπάς μας, και: «Λίτσα», μου λέει, «Ήρθε η ώρα να κοπιάσω κοντά σας!».

Μετά από ένα μήνα κατέφθασε κι ο Γιώργος μας στην Αφρική. Κι έφερε μαζί του και τη μάνα μας, τη Βαΐτσα.

3. Τα χαΐρια της Βαΐτσας

ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΘΗΝΑ-ΜΑΡΙΑ και είμαι η κόρη της Βασιλικής Λάππα. Γεννήθηκα στο Πορτ Σουντάν, στην Ερυθρά Θάλασσα.

Από την παιδική μου ηλικία θυμάμαι ένα κλάμα γοερό, σαν μικρού παιδιού. Οι μαύρες γυναίκες πλένανε τα ρούχα τους στην άκρια του νερού, τα σαπούνιζαν πάνω στο ξύλο και τα ξέβγαζαν και είχαν δίπλα τα μωρά τους φασκιωμένα στο καλάθι. Και δώστου να πλένουν και να τραγουδούν «Τά α λίιλι για μπάτα! Ου ά ναμα λι έ! Τά α λίιλι φελ μουχάτα! Ου ά ναμα λι έ!» , και δώστου να σαπουνίζουν. Αυτό είναι ένα δημοτικό τραγούδι της βόρειας Νουβίας, που το τραγουδούν οι άντρες μαζεμένοι στη μια μεριά όταν οι γυναίκες στην άλλη μεριά βαδίζουν λικνιστά με τις κανάτες το νερό στο κεφάλι. Οι άντρες αρχίζουν την ερωτική πρόκληση με τη φράση : Τά α λίιλι για μπάτα. Αυτό σημαίνει: «Έλα κοντά μου, πάπια!» -και τους κάνουν τα γλυκά μάτια, γιατί η προσφώνηση «πάπια» είναι ιδιαίτερα κολακευτική για τις όμορφες αραπίνες που περπατούν κουνώντας προκλητικά τους γοφούς τους. Η απάντηση του ομίλου των γυναικών είναι μια σκέτη περιφρόνηση: Ου ά ναμα λι έ! «Δε με νοιάζει!», που σημαίνει: «Δεν με ενδιαφέρεις!». Η ομάδα των ανδρών, εκλαμβάνοντας την απόρριψη ως ερωτικό παιχνίδι πρόκλησης, επαναλαμβάνει την πρόσκληση: Τά α λίιλι φελ μουχάτα! Δηλαδή: «Έλα στον σταθμό!». Τότε οι γυναίκες οφείλουν να επαναλάβουν το απορριπτικό ρεφραίν, λέγοντας πάλι «Ου ά ναμα λι έ!», δηλαδή: «Δεν με νοιάζει».

Το τραγούδι συνεχίζει έτσι, αλλά δεν θυμάμαι όλους τους στίχους όπως μου τους απάγγελνε η γιαγιά μου για να κοιμηθώ.

Θυμάμαι αχνά-και τρομάζω ακόμα-εκείνη τη στιγμή που σταμάτησε απότομα το τραγούδι, και μαζί σταμάτησε και το κλάμα του μωρού! Τη θυμάμαι τη στιγμή σαν να την έζησα, αλλά δεν ορκίζομαι κιόλας πως την έζησα, όταν πετάχτηκε μια γυναίκα από τη μπουγάδα της αλαφιασμένη, έλυσε το μαντήλι απ’το κεφάλι της κι αρχίζει να ουρλιάζει: «Ελ ζουγάγιαρ! Ελ ζουγάγιαρ!»: «Το παιδί! Το παιδί!».

Έτσι, απλά, ο κροκόδειλος είχε καμωθεί πως έκλαιγε όπως κλαίει το μωρό κι είχε σκύψει το κατάμαυρο το βρέφος, είχε βγει απ’τις φασκιές του κι είχε μπουσουλήσει προς το μέρος του ενόσω η μάνα, ανέμελη, σαπούνιζε τα σεντόνια. Με βλέμμα γεμάτο περιέργεια είχε τότε σκύψει το μωρό να δει από πού ερχόταν το κροκοδείλειο κλάμα. Και την ίδια στιγμή ο αλιγάτορας άνοιξε ένα στόμα να! τεράστιο, και της τό’κανε το μωρό της μια χαψιά.

Συχνά τη σκεφτόμουνα αυτήν την εικόνα. Και όταν ήταν κατακαλόκαιρο στο Χαρτούμ και καθόμασταν όλοι στα μπαλάτια, στα μωσαϊκά, να δροσιστούμε. Και τον χειμώνα, σαν έμπαιναν οι ανεμιστήρες οροφής στα πλαστικά καλύμματά τους κι άνοιγαν τα διπλά κρεβάτια που’ταν κονσόλες για να βγουν αποκάτω τα σκεπάσματα. Το γλέντι και ο χορός έδιναν κι έπαιρναν, κι εγώ τα έραβα μόνη μου τα φορέματά μου, γιατί μου’χε δώσει η θειά μου η Θεοδίτσα ένα πατρόν και ξεπατίκωνα.

Όταν γέννησα τη Δανάη, και για όσο θα’μουν λεχώνα, θα’χα την Τίτα να με βοηθά. Και την αδερφή της, τη Λίτσα. Που στην πραγματικότητα οι δυο τους με μεγάλωσαν, γιατί η μάνα μου η Βασιλική είχε πεθάνει σε κακό τοκετό δυο χρόνια μετά που γεννήθηκα και δεν πρόλαβα ν’αποκτήσω αδέλφια. Η Θεοδίτσα- Τίτα την φωνάζαμε- είχε μείνει ανύπαντρη, έλεγε «για να μην έχει τα χαΐρια της μάνας της της Βαΐτσας». Εγώ, βέβαια, ποτέ δεν ρώτησα ποια ήταν αυτά τα χαΐρια. Δεν μου αρέσει να ρωτάω, θέλω ο άλλος να μου λέει τα πράγματα με τη δική του θέληση, να μην τον ζορίζω.

Όμως ήρθε η εποχή που από μόνες τους οι θειάδες μου κατέβασαν κι άνοιξαν τα ημερολόγια της γιαγιάς της Βαΐτσας και μου διάβαζαν λίγο-λίγο, μέρα τη μέρα, όλο το χρονικό εκείνης της νεανικής της γνωριμίας.

Πώς είχε πρωτοσυναντηθεί με τον μεγάλο έρωτά της, στην κεντρική πλατεία του χωριού. Πώς ξέκλεβε χρόνο εκείνος –που’ταν φορτοεκφορτωτής- για να τη συναντάει κρυφά την ώρα που πήγαινε να σουρουπώσει, προτού αναχωρήσει για το χωριό του. Πώς ήταν το πρώτο τους φιλί. Πώς ήταν το δεύτερο, το πιο όμορφο φιλί τους.

Έπειτα, μετά από ατελείωτες σελίδες που μου διάβασαν, άρχισα κι εγώ να ρωτάω.

Εκείνες τα ήξεραν τα πάντα, από την αρχή ως το τέλος.

Ήξεραν για ποιο λόγο κάθε σελίδα απ’το τετράδιό της είχε κι από ένα ξεραμένο γιασεμί.

Ήξεραν γιατί είχε τελειώσει αυτό το ειδύλλιο- γιατί όλο τον ξεγλίστραγε τον γάμο ο μεγάλος της έρωτας.

Και ήξεραν, ακόμα, για πότε είχε βρεθεί στεφανωμένη η γιαγιά-Βαΐτσα με τον παππού τον Μιχάλη.

4. Άμα δεν θέλεις να τον χάσεις

Η ΠΡΟΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥ είχε γεννηθεί στα Δαρδανέλια της Μικράς Ασίας- όχι μακριά από την αρχαία Τροία. Οι γονείς της -οι προ-προπάπποι μου- ήταν αγράμματοι άνθρωποι. Ούτε την υπογραφή τους δεν ήξεραν να βάλουν. Καταλαβαίναν, όμως, πολλά πράγματα: ίσως και περισσότερα απ’όσα καταλαβαίνουν οι σημερινοί γονείς.

Όταν εκείνη και τ’αδέρφια της ήταν ακόμη παιδιά, ούτε που ήξεραν τι θα πει κρεβάτι. Είχαν μόνο μια κουβέρτα για όλους και ξάπλωναν όλοι μαζί, ο ένας δίπλα στον άλλον, με τη μάνα στη μία άκρη και τον πατέρα στην άλλη. Έβαζαν την αμπάρα στην έξω πόρτα της αυλής κι έβλεπες, όπως πήγαινες με προσανατολισμό ανατολικομεσημβρινό, σκυθρωπές σκιές ανθρώπων να κινούνται στην ομίχλη, κάτω από σκεπαστά χαγιάτια. Στο πρώτο δωμάτιο, το ισόγειο, τους έβλεπες όλους καθισμένους στον σοφρά, να ψήνουν καρύδια και κάστανα στη θράκα. Ολόγυρα είχε ντουλάπια για τα βαριά στρωσίδια, τις βελέντζες και τις φλοκάτες.

Υπήρχε κι εκείνο το μακρινάρι το δωμάτιο που έμοιαζε με σημερινό διάδρομο και που το έλεγαν “το δωμάτιο το λούνγκο”, να πηγαίνει ίσα μέσα στο βάθος του σπιτιού, όπου κατέληγε το βλέμμα σου σ’ενα καντήλι αναμμένο κάτω από μια Γλυκοφιλούσα κι ολόγυρα θυμιατό και άλλα πράματα αγιώτικα. Εκεί ήταν κι ένα σεντούκι με προικιά που’χαν πάνω χαραγμένη την ημερομηνία του υμέναιου: χίλια οκτακόσια τόσο.

«Έ, ρε μάνα μου, εποχές!» σκέφτηκα.

Στα δεκαοκτώ της την αρραβωνιάσανε την προγιαγιά τη Βαΐτσα με τον μεγαλέμπορο Μιχάλη Λάππα, καλή του ώρα. Εκείνη την εποχή όλη η φορτωτική από τον δρόμο Κιρκά- Τσομπάν Κιοί γινόταν με γαϊδουράκια μπροστά και με κάτι ψωροκαμήλες μπουνταλάδικες από πίσω. Όμως με τον Μιχάλη τον Λάππα το εμπόριο γρήγορα απλώθηκε στην αγορά της Κομοτηνής: μετέφεραν σε κασόνια -δύο τενεκέδες το καθένα- τα μεγάλα τρίριγα σακιά της ζάχαρης και του ρυζιού και τα πάνινα σακιά με άλευρα και σιμιγδάλια. Ήταν προκομμένος ο προπάππος μου και η Βαΐτσα έμαθε να τον σέβεται και να τον θέλει.

Μια μέρα, για να μην σας τα πολυλογώ, ανακάλυψα καταχωνιασμένο το τετραδιάκι με τα ποιήματά της, όπου –κορίτσι τότε- η Βαΐτσα έβγαζε τα σώψυχά της σε στίχους νοσταλγικούς και λόγιους, μα ολότελα ανορθόγραφους:

«Θέλω να ‘φύσω αυτόν τον κόσμον

να πα να ζήσω με τα βουνά

της γης τα χόρτα να με λατρεύουν

με τα λεοντάρια να κατικώ

να έχω τα βουνά γειτώνους

και τα λαγκάδια Συντροφιά

και τα κακόμοιρα πουλάκια

για μια μικρή Παρηγοριά»

Άς υποθέσουμε ότι μιλάμε για μια γυναίκα πενήντα χρονών σαν κι εμένα, που ζει σε μεγαλούπολη του εικοστού πρώτου αιώνα. Αυτή η γυναίκα γνωρίζει έναν άντρα και το πρώτο βράδυ κιόλας κοιμάται μαζί του κι έχουν μεγάλη χημεία στο κρεβάτι. Περνούν κάποιοι μήνες και η γυναίκα αρχίζει να σκέφτεται πως «Όπου να’ναι θα μου πει να συγκατοικήσουμε». Ελπίζει, λοιπόν, για μήνες συνεχίζει να ελπίζει, το βιολογικό της ρολόι χτυπάει, αλλά εκείνος τίποτε. Ούτε νύξη για συγκατοίκηση. Για γάμο, δε, ούτε που το συζητώ. Τότε τι κάνει; Κάθεται με κάποιον που δεν καίγεται για σοβαρή σχέση;

Όχι βέβαια. Και μη βρεθεί κανείς να μου πει ότι υπερβάλλω ή ότι έχω πεπλανημένη εικόνα των πραγμάτων!

Σ’εκείνες τις εποχές βέβαια μια γυναίκα δεν κοιμόταν μ’έναν άντρα από το πρώτο βράδυ, ούτε απ’τον πρώτο μήνα, εκτός σπανίων εξαιρέσεων ελευθεριότητας-κι αν το’κανε αυτό, το κάλυπτε μια χαρά και δεν το ‘λεγε ούτε του παπά. Στην καλύτερη των περιπτώσεων φρόντιζε να μείνει έγκυος για να επισπεύσει τα πράγματα. Πόσες φορές τα’χω σκεφτεί αυτά και πόσες φορές μ’έχουνε θυμώσει! Στην εποχή της προγιαγιάς μου έμενε η γυναίκα στο ράφι, αν συναναστρεφόταν τίποτε τέτοιους ανεξάρτητους ή ορκισμένους εργένηδες ή ποιητές ή κρυπτοομοφυλόφιλους κουλτουριάρηδες. Αυτόν τον έναν, τον σπάνιο και μοναδικό, που τον έβρισκε στο νυφικό της κρεβάτι να την ξεπαρθενιάζει, αυτόν η γυναίκα μάθαινε να τον αγαπά και να τον σέβεται.

Έτσι, μόνο και μόνο για να δω τα χαΐρια της Βαΐτσας που δεν έμοιαζε με τις άλλες, έψαξα να μάθω πώς είχε συμβιβάσει τον γάμο της με τον ανεκπλήρωτο έρωτά της. Την απάντηση μου την έδωσε μια σελίδα απ’ το τετράδιό της, όπου έγραφε το εξής:

«Άμα λοιπόν δεν θέλεις να τον χάσεις

Βάλτον στη γλάστρα φύτεψέ τον γιασεμί».

Τότε κατάλαβα: το είδε μπροστά της, ο νεανικός της έρωτας δεν είχε σοβαρές προθέσεις και μονάχη της έδωσε επισήμως τέλος στο ρομάντζο. Τον καταχώνιασε για τα καλά στο χρονοντούλαπο και προχώρησε τη ζωή της, διαλέγοντας για σύζυγο τον πιο άξιο.

Κι ας μην τον αγάπησε ποτέ τρελά, όπως ερωτεύονται τα πουλιά.

Γιατί τα πουλιά είναι φευγάτα, και πάνε.