Όψεις των σχέσεων της Αριστεράς με τη λογοτεχνία στον Μεσοπόλεμο
1927-1936 (Αχαϊκές Εκδόσεις,1999, 2 2005), «Μια φωτιά. Η ποίηση».
Σχόλια στο έργο του Γιάννη Ρίτσου (Εκδόσεις Σοκόλη, 2003), Για τον
Χριστιανόπουλο. Κριτικά κείμενα για την ποίησή του (Εκδόσεις Αιγαίον,
2003), Ποιητικός ρυθμός. Παραδοσιακή και νεωτερική έκφραση
(Εκδόσεις Νησίδες, 2006), Μεταφρασμένη ποίηση. Διδακτικές και
κριτικές προτάσεις (Εργαστήριο Συγκριτικής Γραμματολογίας ΑΠΘ και
Εκδόσεις Σφακιανάκη, 2007), Εισαγωγή στην ποίηση του Ρίτσου.
Επιλογή κριτικών κειμένων (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2009),
«Λόγος γυμνός». Εισαγωγή στο έργο του Ντίνου Χριστιανόπουλου (
Εκδόσεις Νησίδες, 2011), Για τον Ιωάννου. Κριτικά κείμενα (Εκδόσεις
Αιγαίον, 2013), Φιλοσοφία και νεοελληνική λογοτεχνία. Πτυχές μιας
σύνθετης σχέσης (Εκδόσεις I. Σιδέρης, 2015), Από την Αλληλογραφία
Μανόλη Αναγνωστάκη – Τάκη Σινόπουλου 1958-1961 (Μικροφιλολογικά
Τετράδια 21= Παράρτημα περιοδικού μικρο-φιλολογικά, αρ. 40, 2016),
Ο Καζαντζάκης ως ποιητής. Φιλοσοφική διάσταση, ρυθμική έκφραση,

κριτική πρόσληψη (Εκδόσεις Πεδίο, 2020). Επιμελήθηκε τη χρηστική
επανέκδοση του μυθιστορήματος του Κωνσταντίνου Θεοτόκη Οι
σκλάβοι στα δεσμά τους (Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων,
υπό έκδοσιν) και συνέγραψε την εκτενή μελέτη «Η συνύπαρξη λυρικών
και δραματικών στοιχείων στο νεοελληνικό ποιητικό πεδίο», η οποία
συγκροτεί κεφάλαιο συλλογικoύ τόμου (επιμέλεια: Δημήτρης
Αγγελάτος, Εκδόσεις Gutenberg, υπό εκτύπωσιν)

Τίτλος αποσπάσματος: Απόσπασμα από το βιβλίο Ο Καζαντζάκης ως
ποιητής. Φιλοσοφική διάσταση, ρυθμική έκφραση, κριτική πρόσληψη,
Αθήνα, Εκδόσεις Πεδίο, 2020.

.

BIBΛIA

Όψεις των σχέσεων της Αριστεράς με τη λογοτεχνία στο Mεσοπόλεμο 1927-1936, Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις 1999

Εισαγωγή και ανθολόγηση κειμένων του τόμου Για τον Χριστιανόπουλο. Κριτικά κείμενα για την ποίησή του, Λευκωσία, Εκδόσεις Αιγαίον 2003

«Μια φωτιά. Η ποίηση». Σχόλια στο έργο του Γιάννη Ρίτσου, Εκδόσεις Σοκόλη 2003

Ιστορία και λογοτεχνία [=εισήγηση σε ημερίδα, η οποία εκδόθηκε αυτοτελώς], Αθήνα. Εκδόσεις «Λογοτεχνική Βιβλιοθήκη» 2005

Ποιητικός ρυθμός. Νεωτερική και παραδοσιακή έκφραση, Θεσσαλονίκη, Νησίδες 2006

Μεταφρασμένη ποίηση. Διδακτικές και κριτικές προτάσεις, Θεσσαλονίκη, Εργαστήριο Συγκριτικής Γραμματολογίας Α.Π.Θ. και Εκδόσεις Σφακιανάκη 2007

Εισαγωγή και επιλογή κριτικών κειμένων του τόμου Εισαγωγή στην ποίηση του Ρίτσου, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2009

«Λόγος γυμνός». Εισαγωγή στο έργο του Ντίνου Χριστιανόπουλου, Θεσσαλονίκη, Νησίδες 2011

Φιλικής Εταιρείας 30,

54621, Θεσσαλονίκη

Στα πρώιμά του πεζοτράγουδα ήταν ακόμα άγουρος, βυθισμένος
στον αισθητισμό μιας καλλιλογίζουσας λυρικής έκφρασης και στην
ένταση των φιλοσοφικών του αναζητήσεων. Η ρυθμική του ανέλιξη
και το φιλοσοφικό του υπόστρωμα τον οδήγησαν στο ελπιδοφόρο
ποιητικό σκίρτημα ευάριθμων σονέτων, αλλά για τον Καζαντζάκη
αυτός ήταν ένας ποιητικός δρόμος χωρίς πλάτος, γι’ αυτό και δεν
συνέχισε να τον βαδίζει. Στην Ασκητική, έβαλε το φιλοσοφικό του
credo στο καλούπι του στοχαστικού δοκιμίου, ξεδιπλώνοντάς το με
γλώσσα λογοτεχνικά φορτισμένη και ρυθμοποιώντας το με την
οραματικής υφής και Βιβλικής προέλευσης τονικότητα του στίχου –
εδάφιο. Έγραψε ποιητικά δράματα κατά το δομικό και εκφραστικό
πρότυπο της στιχουργημένης τραγωδίας. Ορισμένα σημεία τους
λειτουργούν ως ποιητική έκφραση, εν συνόλω ως θεατρικά έργα
ενέχουν από μικρές έως κεφαλαιώδεις δυσλειτουργίες. Μετέφρασε
μεγαλειώδη ποιητικά έργα του παγκόσμιου κανόνα, κατορθώνοντας
μέσα από τον ποιητικό ρυθμό και τη γλώσσα των μεταφράσεών του
να αναδείξει την προσωπική του ποιητική ιδιόλεκτο (ακόμα και στις
μεταφράσεις των ομηρικών επών, για την πραγμάτωση των οποίων
συνέπραξε με τον Ι. Θ. Κακριδή, αυτό είναι αρκούντως εμφανές).
Γράφοντας την Οδύσσεια, κατέβαλε τεράστιο μόχθο, για να
αναπτύξει τη φιλοσοφική του πρόταση υπό μορφήν μεγάλου
ποιήματος και ως προς το ύψος της ρητορικότητας και ως προς την

ποσότητα μιας ποιητικής πλοκής σύνθετα αρθρωμένης,
εκφρασμένης με στίχο πλατύ και με γλώσσα προσωπική.
Εάν το ποιητικό έργο του Καζαντζάκη έκλεινε με την
Οδύσσεια, θα ίσχυε απολύτως η παρακάτω άποψη, απόρροια της
ευθύβολης κριτικής ματιάς του Μάριου Πλωρίτη. Γράφτηκε για τον
Ιουλιανό, αλλά θα μπορούσε να εκταθεί σε όλο το έως και την
Οδύσσεια ποιητικό έργο τού συγγραφέα:
Ο Καζαντζάκης, στοχαστής πάνω απ’ όλα, συγκεντρώνει την προσοχή
του στην πάλη των ιδεών, παραμελώντας τη σύγκρουση των
ανθρώπων.
Ο μετά τον γυρισμό στην Ιθάκη Οδυσσέας της δαντικής
«Κόλασης» (26 ο canto, στ. 91-142), ο «Ulysses» του Άλφρεντ
Τένυσον, καθώς και αυτός του Τζέιμς Τζόυς, ο ήρωας της καβαφικής
«Δευτέρας Οδύσσειας», αλλά και της καζαντζακικής Οδύσσειας,
έχουν μυθογενές υπόβαθρο, ικανό να τους εκτινάξει με επιδέξιους
συγγραφικούς χειρισμούς στην καθολικότητα του λογοτεχνικού
συμβόλου, αλλά είναι επινοημένες λογοτεχνικές μορφές, φτιαγμένες
από τη μορφοπλαστική ικανότητα της διάνοιας και απόμακρες από
τη συγκινησιακή θερμότητα της βιωμένης εμπειρίας. Ο Καζαντζάκης
μόνο στις Τερτσίνες από τα ποιητικά του έργα κατάφερε να
ενσωματώσει σε ισόρροπη συνύπαρξη τη φιλοσοφική ανέλιξη της
υπαρξιακής σύγκρουσης με τη βιωμένη ανθρώπινη παρουσία και
αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος, κοντά σε άλλους που
προαναφέρθηκαν, εξαιτίας των οποίων οι Τερτσίνες μπορούν να
διαβαστούν ως τα καλύτερα ποιήματα του Καζαντζάκη. Η βιωμένη
ανθρώπινη παρουσία δεν εισχωρεί στις τερτσίνες μόνο με
αυτοβιογραφικές, κατά τούτο και βιωματικές, αναφορές. Το έργο και
η δράση των εξυμνουμένων προσώπων διανοίγουν έναν ευρύ
δίαυλο επικοινωνίας ως δυνάμει βιωμένης επαφής του συγγραφέα
αλλά και των αναγνωστών της ποίησής του, όχι με τα πρόσωπα ως
ανθρώπινες οντότητες, αλλά με το έργο και τη δράση τους ως
δοσμένες, ακόμη και υλικά προσμετρήσιμες, καταθέσεις. Η δυνητικά
βιωμένη ανθρώπινη παρουσία μέσω του έργου δεν λείπει από τις

Τερτσίνες, υπό την έννοια ότι ο καθένας μας μπορεί να διαβάσει
Δάντη, Σαίξπηρ, Θερβάντες, Νίτσε, Ψυχάρη ή ακόμη και τα φλογερά
μυστικιστικά κείμενα της Αγίας Τερέζας της Άβιλα. Όποια και όποιος
ενδιαφέρεται, μπορεί να εντρυφήσει σε πολλαπλών πηγών κείμενα
για τον Χριστό και τους άλλους ιδρυτές των μεγάλων θρησκειών, να
διακριβώσει (όχι μόνο από γραπτά δημοσιευμένα κείμενα, αλλά και
από πηγές οπτικοακουστικές) τη δράση και τον ιστορικό ρόλο του
Μεγάλου Αλεξάνδρου,του Τζένγκις Χαν και του Τογιατόρι Χιντεγιόσι
ή να δει ζωγραφικά έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου και του
Λεονάρντο ντα Βίντσι. Τον Οδυσσέα του Καζαντζάκη μόνο
διανοητικά μπορούμε να τον παρακολουθήσουμε κατά τη διάρκεια
του ηρωικού περιπετειώδους ταξιδιού του και τον βλέπουμε
αποκλειστικά και μόνο μέσα από το πρίσμα του δημιουργού του.
Ο Καζαντζάκης είναι ένας ποιητής του «χτες», αλλά, όπως και
πολλοί άλλοι ποιητές που εκφράζουν τη συνθετότητα αλλά και τις
αναζητήσεις ενός παλαιότερου κόσμου, μπορεί να διαβαστεί και
σήμερα και να επανεκτιμηθεί,τόσο για την ένταση της υπαρξιακής
και φιλοσοφικής του αναζήτησης όσο και για τις ρυθμικές του
εκδιπλώσεις, που ενδεχομένως δεν θα απορριφθούν αβασάνιστα
σαν παρωχημένες, στο πλαίσιο μιας εποχής που η έμμετρη
έκφραση, προσαρμοσμένη σε σύγχρονη προβληματική, δείχνει να
μην έχει εκμετρήσει το ζην και να αναθερμαίνεται. Το ζήτημα είναι
να πιστώσουμε στον Καζαντζάκη ότι με την ποίησή του κάτι είχε και
έχει να πει, όχι μόνον υπό την έννοια ενός φιλοσοφικού
επιτονισμού, που διατρέχει εσωτερικά όλα τα λογοτεχνικά του
συνθέματα, αλλά και με τη μετουσίωσή των υπαρξιακών και
φιλοσοφικών του δονήσεων σε καλλιτεχνική έκφραση, σε ποιητική
σάρκα.

Το βιβλίο Ο Καζαντζάκης ως ποιητής. Φιλοσοφική διάσταση, ρυθμική
έκφραση, κριτική πρόσληψη (Εκδόσεις Πεδίο, 2020) ήταν στη μικρή
λίστα των βραβείων του περιοδικού ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ για τις εκδόσεις του
2020.