ΛΑΔΙΑ ΕΛΕΝΗ


20/03/21

Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ ΚΑΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ[i]

 

«Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει»

 

Η σχέση του Σεφέρη με την αρχαία Ελλάδα είναι μνημονική. Εδώ το άγαλμα δεν μεταφέρεται στην σύγχρονη εποχή: η σχέ­ση ανάμεσα στον ποιητή και τον αρχαίο κόσμο είναι αποστα­σιοποιημένη.
Μιά σχέση μνήμης, όπου πάνω της μετριέται το πενιχρό παρόν. Και η αναφορά τού Μυκηναϊκού κόσμου στο Σεφερικό έργο, σύμφυτου με την αρχαία τραγωδία, δεν απο­πνέει παρά οδύνη.
Η μνήμη προσπαθεί νά γίνει αφετηρία για την «επιστροφή» αλλά εμποδίζεται απ’ την βαθιά στοχαστικότητα του ποιητή.
Κι αυτή η στοχαστικότητα συμβολίζεται με τη μορφή της Μοίρας και του Θανάτου. «Η μοίρα μας χυμένο μολυβί, δεν μπορεί ν’ αλλάξει — δεν μπορεί νά γίνει τίποτε».
Αυτό το αρχαιοελληνικό αναπότρεπτο της Μοίρας, που αναφέ­ρεται στον Ορφικό ύμνο, «Μοίρα γαρ εν βιότω καθορά μόνον», παίζει στην ποίηση του Σεφέρη ρόλο καθοριστικό.
Ο Θάνατος επίσης δεν ομοιάζει με τον αρχαιοελληνικό «ιερόθυτον» κατά τον Πινδάρειο στίχο θάνατο, ούτε με τον δίδυμο αδερφό τού ύ­πνου, που απεικονίζεται σαν νέος γενειοφόρος άντρας
πάνω στα αττικά ληκύθια. Στην ποίηση του Σεφέρη ο θάνατος ψάχνει να βρει το πρόσωπό του. Η αγωνία τού ποιητή είναι ο τρόπος, το «πώς» του θανάτου.
«Θα μπορέσουμε να πεθάνουμε κανονι­κά;» ή «μας βαραίνουν οι φίλοι που δεν ξέρουν πια πώς να πε­θάνουν».

Η μνήμη της αρχαίας Ελλάδας είναι «εν πολλοίς» καταλυ­τική για τον σύγχρονο άνθρωπο. Οι πανάρχαιες Μυκηναϊκές πέτρες είναι πανάρχαιες και γι’ αυτό «βουλιάζει όποιος σηκώ­νει τις μεγάλες πέτρες».
Μιά απ’ τις μορφές που κυριαρχεί στην ποίηση του Σεφέρη και που από τον Όμηρο συνδέεται με τη μνήμη και επομένως με την ανάγκη για το «νόστιμον ήμαρ», είναι το πρόσωπο του Οδυσσέως.
«Τ’ άστρα της νύχτας με γυρί­ζουν στην προσδοκία του Οδυσσέως για τους νεκρούς μέσα στ’ ασφοδίλια». Ακόμη και τα άστρα της νύχτας, τα καθημερινά άστρα, δεν υπάρχουν για τον ποιητή
παρά σαν ερεθίσματα μνή­μης. Κι ακόμη τα αγάλματα και οι προσωπίδες δεν είναι παρά μνημονικά κάποιου αληθινού άλλοτε προσώπου και σώματος.
Ή μνήμη και η οδύνη της χαρακτηρίζει τη σχέση του Σεφέρη με το αρχαίο πνεύμα. Και «η επίκληση της αρχαίας Ελλάδος», όπως αναφέρει ο Robert Jouanny[ii],
«βιώνεται συγχρόνως από τον ποιητή σαν ένα είδος παραίτησης. Θεμελιώνεται στην πίστη σ’ ένα “απόλυτο”, που, συγκρινόμενο με το παρόν, απο­καλύπτεται ατελέσφορο».
Άλλο θέμα επίσης που απασχολεί τον ποιητή, είναι το βάρος της τραγωδίας. Οι Έλληνες τραγικοί επιθέτουν τον σκληρό προβληματισμό τους στην ήδη οδυνηρή προσωπική μυθολογία του ποιητή,
προσθέτοντας συνάμα λάμ­ψεις διαύγειας σ’ αυτούς τούς στίχους και σπέρματα παναν­θρώπινου πεπρωμένου. Μητροκτόνοι και μορφές της τραγω­δίας κραυγάζουν απ’ το παρελθόν,
(μιά κραυγή που στον Σεφέ­ρη δεν σπάζει ποτέ τα όριά της), ανακατεύοντας τις φωνές τους με το σφύριγμα των Ερινύων - Σεμνών.
Δεν υπάρχουν εδώ οι ανάλαφρες Σικελιανικές Νηρηίδες: εδώ πρωταγωνιστούν οι Σεμνές, που αρρωσταίνουν απ’ το ίδιο τους το πρόβλημα.

Άρρωστη Ερινύς
Δεν έχει μάτια
τα φίδια που κρατούσε
της τρων τα χέρια

Ό Σεφέρης δέχεται κι αυτός έναν δεδομένο κόσμο αλλά η σχέση του με την αρχαία Ελλάδα είναι στατική: αρχαία και νέα Ελλάδα γίνονται δύο κόσμοι όμοιοι αλλά μακρινοί.
Μονά­χα – κι αυτή είναι η διαφορά του με τον Σικελιανό – που στον Σεφέρη αυτή η απόλυτη και στατική αντίληψη είναι τεμαχι­σμένη εξαιτίας της Μνήμης, τεμαχισμένη σαν σπασμένο κιονό­κρανο.

Κι ολόκληρος ο Ελληνικός Τόπος δεν είναι για τον ποιητή παρά το σύμβολο της μυκηναϊκής πολίχνης της Ασίνης.
«Ο τόπος σαν το μεγάλο πλατανόφυλλο που παρασέρνει ο χείμαρ­ρος του ήλιου — με τα αρχαία μνημεία και τη σύγχρονη θλί­ψη».

 

[i] Το παρόν κείμενο προέρχεται από το βιβλίο της Ελένης Λαδιά, Ποιητές και αρχαία Ελλάδα, εκδ. Αρμός, 2017.

[ii] Ο Σεφέρης και η αρχαία Ελλάδα του Robert Jouanny, μτφ. Aν. Στέφου, Εποπτεία 50/1980.

Δείτε επίσης


Συγκρότηση Επιτροπής Καταστατικού

Συγκρότηση Επιτροπής Καταστατικού

14/06/16
Σε συγκρότηση Επιτροπής για την κωδικοποίηση προτάσεων αλλαγής καταστατικού ή, εναλλακτικά, για την υιοθέτηση διαδικασιών που δεν προϋποθέτουν τέτοιες αλλαγές –
Η ομιλία του Προέδρου Δημήτρη Καλοκύρη κατά την Γενική Συνέλευση της Εταιρείας (15/5/16)

Η ομιλία του Προέδρου Δημήτρη Καλοκύρη κατά την Γενική Συνέλευση της Εταιρείας (15/5/16)

18/05/16
Το έτος που πέρασε, ήταν βαρύ και πάλι το τίμημα που πλήρωσε η Εταιρεία στη ροή του χρόνου. Ορέστης Αλεξάκης, Αγγελική Ελευθερίου, Μαρία Κυρτζάκη, Ερρίκος Μπελιές, Μαρία