«Ο φιλόξενος ερμητισμός του Γιώργου Σεφέρη»
Το Δέντρο, τχ. 179–180, Ιανουάριος–Μάρτιος 2011

Την οφειλή του στον Προυστ ο Σεφέρης τη δηλώνει ρητώς διαλέγοντας για πρώτο στίχο του Piazza San Nicolό την πρώτη φράση από το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο.

[…]

Ο Σεφέρης γνωρίζει ότι ενίοτε στιγμιότυπα από τη λογοτεχνία με νόημα διαχρονικό και οικουμενικό κουβαλούν κι ένα διόλου περιττό επιχρύσωμα ιθαγένειας που μαρτυρεί την πολιτισμική ταυτότητα του συγγραφέα τους και κορυφώνει το αισθησιακό τους φορτίο αναδεικνύοντάς τα ως συμβολικές εκφάνσεις ενός απτού κόσμου και διακόσμου, μιας ορισμένης κοινότητας ή εποχής. Ας θυμηθούμε τον Έλιοτ της Έρημης χώρας, που μας καλεί να νοήσουμε την υποβλητική εικόνα ενός πλήθους που ξεχύνεται πάνω σε μια γέφυρα με σημείο αναφοράς όχι οποιαδήποτε γέφυρα, αλλά τη London Bridge. Ας θυμηθούμε και τον Καβάφη που στην Ιθάκη του φροντίζει να κοσμήσει ένα παντός καιρού και τόπου μάθημα ζωής με αναφορές στον εκλεπτυσμένο ηδονισμό των λιμανιών της, κατά τον Παλαμά, «λαγγεμένης Ανατολής». Τα σύμβολα της εκκλησίας και του καμπαναριού από το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο φέρουν την αύρα της γαλλικής επαρχίας στο τέλος του 19ου αιώνα. Αυτή η αύρα είναι οικεία στον Προυστ, αλλά πολύ λιγότερο οικεία στον Σεφέρη και στους σύγχρονούς του Έλληνες αναγνώστες. Μεταφέροντας τα σύμβολα από τη Γαλλία στα καθ’ ημάς, ο Σεφέρης κερδίζει μια μάχη όχι στο όνομα κανενός μυωπικού πατριωτισμού, αλλά στο όνομα της αισθητικής ποιότητας. Αυτό συμβαίνει γιατί η μεταφορά τους σε άλλες γεωγραφικές συντεταγμένες ενδυναμώνει τον οικουμενικό χαρακτήρα τους και πιστοποιεί την καθαρότητα του νοήματός τους.

[…]

Ακολουθώντας το νήμα της απώλειας του σπιτιού των παιδικών χρόνων οδηγούμαστε και στον τελευταίο καρπό που χαρίζει στον αναγνώστη η φιλοξενία των συμβόλων του Προυστ στα μονοπάτια του Σεφέρη. Η τραυματική απώλεια του πατρικού σπιτιού απαντάται συχνά στα ποιήματά του. Γίνεται η οδός για να συνδέσει ο ποιητής τη ζωή του με τη μοίρα των διωγμένων Ελλήνων του ’22 ή του νέου ελληνισμού που αναζητά την κοίτη ενός ένδοξου, αλλά χαμένου παρελθόντος και, κατ’ επέκταση, με τις περιπέτειες των όπου γης ανέστιων και προσφύγων. Έτσι, στους πρώτους στίχους από την Κίχλη ( Τα σπίτια που είχα μου τα πήραν. Έτυχε / να ’ναι τα χρόνια δίσεχτα· πόλεμοι χαλασμοί ξενιτεμοί·), η απώλεια του σπιτιού ισοδυναμεί με τη βίαιη απομάκρυνση από την πατρίδα που χρεώνεται σε δυσμενείς ιστορικές συγκυρίες. Το σπίτι και η πατρίδα προβάλλονται ως αγαπημένοι τόποι, τους οποίους μας στερεί η συχνά ανήλεη τροπή των διεθνών εξελίξεων. Η αντίληψη αυτή, όταν αποδίδεται με τη στοχαστική δραματικότητα του Σεφέρη, παράγει πολύτιμη συγκίνηση και γνώση, πρωτίστως για όσους είδαν τη ζωή τους να συντρίβεται από τη μηχανή της Ιστορίας. Στις μέρες μας ένα μεγάλο μέρος των προνομιούχων πολιτών των ανεπτυγμένων χωρών, λόγω της αδιαφορίας τους για τον ανθρώπινο πόνο που ακμάζει αμείωτος αλλού, αποξενώνονται από τις πληγές της Ιστορίας. Η Ιστορία βέβαια αχνίζει έξω απ’ την πόρτα μας, γεγονός που πιστοποιούν όσοι μετανάστες καλούνται εκ των πραγμάτων να ζυγίσουν την τρυφηλή μας αποξένωση από πολέμους, χαλασμούς, ξενιτεμούς με τους όρους μιας οφειλόμενης αλληλεγγύης.