Σε έναν ιστορικό χώρο από τους πλέον γοητευτικούς και επιβλητικούς της Αθήνας, κατάμεστο από ανθρώπους που είχαν έρθει να ακούσουν ποίηση και μουσική στην Αίθουσα των Συνεδριάσεων της Παλαιάς Βουλής, η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης τιμήθηκε από τρεις σημαντικούς ελληνικούς φορείς που συνεργάστηκαν για να στείλουν το μήνυμα, ή μάλλον… το γράμμα, ότι η διαφορετική αντίληψη του κόσμου μέσα από τις λέξεις είναι εδώ και εξακολουθεί να έχει τη δύναμη να γεμίζει αίθουσες και να συγκινεί πλήθη.

Η ανθολογία του Ηλία Γκρή με τίτλο Ο ταχυδρόμος φέρνει γράμματα ποιήματα υπήρξε η αφορμή γι αυτή τη μεγάλη γιορτή την οποία συνδιοργάνωσαν η Εταιρεία Συγγραφέων, τα ΕΛΤΑ και η ΕΡΤ, και μεταδόθηκε ζωντανά από το Τρίτο Πρόγραμμα. Oπως είπε χαριτολογώντας ο Πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων Δημήτρης Καλοκύρης στην εναρκτήρια ομιλία του, «τo βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα, άθλος έρευνας και συλλογής εκ μέρους του χαλκέντερου συντάκτη του, θα μπορούσε δικαίως, να έχει τον επίκαιρο υπότιτλο «Οι 150 αποχρώσεις του Γκρη!»

Ή, για την ακρίβεια, οι 159, αφού τόσοι είναι οι ποιητές που ανθολογούνται στην έκδοση, την οποία παρουσίασε ο γνωστός κριτικός λογοτεχνίας και πρώην πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων Αλέξης Ζήρας. Ανοίγοντας την εκδήλωση μίλησαν, εκτός από τον Πρόεδρο της Εταιρείας Συγγραφέων, η Πρόεδρος των ΕΛΤΑ κ. Ευφροσύνη Σταυράκη και ο Πρόεδρος της ΕΡΤ κ. Διονύσης Τσακνής, ενώ παρόντες ήταν επίσης ο διευθύνων σύμβουλος των ΕΛΤΑ κ. Γιάννης Ζαρολιάγκης, ο υφυπουργός Εργασίας κ. Αναστάσιος Πετρόπουλος και πολλοί ακόμα εκπρόσωποι υπουργείων, φορέων και σωματείων.

Ανάμεσα στις ομιλίες και τις αναγνώσεις των ποιημάτων τους από σαράντα περίπου λογοτέχνες που συμμετείχαν στην εκδήλωση, το κουαρτέτο εγχόρδων L’ Anima ερμήνευσε αρκετά έργα λόγιας μουσικής του Θωμά Μπακαλάκου, που όπως και οι ποιητές, καταχειροκροτήθηκε από το κοινό.

Όσο για την αλληλεπίδραση μεταξύ ταχυδρομικής επικοινωνίας και ποιητικής αλληλουχίας, αξίζει να σημειωθεί ότι η μοναδικότητα της εκδήλωσης σφραγιζόταν (κυριολεκτικά) στην είσοδο από ανθρώπους των ΕΛΤΑ, που είχαν στήσει ένα μίνι ταχυδρομείο και διέθεταν για τους τυχερούς επισκέπτες ειδικό, συλλεκτικό γραμματόσημο με το οποίο αντίτυπα της ανθολογίας θα μπορούν να ταξιδεύουν εσαεί στον χρόνο της ποίησης.

(Φωτογραφίες: Παναγιώτης Τραπάτσας)

ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Του Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων Δημήτρη Καλοκύρη

Σε μια συνέντευξή του προ δεκαετίας και στην ερώτηση αν είχε δυσκολίες να εκδώσει το πρώτο του βιβλίο, ο Μένης Κουμανταρέας απάντησε: «Καμία. Άρκεσε ένα σημείωμα του Μάνου Χατζιδάκι προς τον τότε μεγαλοεκδότη Γεώργιο Φέξη, με το οποίο τον παρακαλούσε να εκδώσει το βιβλίο μου και, χαριτολογώντας, του πρότεινε να το ονομάσουμε Ο ταχυδρόμος πέθανε -- αναφερόμενος βέβαια στο τραγούδι του. Οπότε ο Φέξης, ένας μελαχρινός στρουμπουλός (ο οποίος έχασε αργότερα όλα του τα λεφτά στον ιππόδρομο και στα χαρτιά), μου είπε: «Βεβαίως, κύριε Κουμανταρέα, θα σου βγάλουμε αμέσως το βιβλίο. Μία παράκληση μόνο: Να μην είναι ο τίτλος του Ο ταχυδρόμος πέθανε». Κι έτσι εκδόθηκαν Τα μηχανάκια.

Παιδί, θυμάμαι που ψιλοτραγουδούσα κι εγώ, μάλλον φάλτσα, τους κάπως αλλοπρόσαλλους αυτούς στίχους, που ακουγόταν καμιά φορά απ’ το ραδιόφωνο, κι ένας θείος μου, άλλης κουλτούρας προφανώς, με ειρωνευόταν νωχελικά: «Πότε πρόλαβε να πάει φαντάρος το παιδί... πότε τον διόρισαν στο Ταχυδρομείο... Δόντι θα είχε, οπωσδήποτε...».  Όταν κυκλοφόρησαν τα Ανεπίδοτα γράμματα του Μιχάλη Γρηγορίου σε στίχους Άρη Αλεξάνδρου, ο θείος δε ζούσε πια να σχολιάσει πικρόχολα, παρόλο που στο συρτάρι του είχα εντοπίσει ένα φυλλάδιο με την απερίγραπτη εκείνη χιλιαστική «Αγία επιστολή».

*

Αγαπητοί φίλοι (όπως συνήθιζαν στην παλιά επιστολογραφία),  Υγείαν έχω, το αυτό επιθυμώ και δι’ υμάς... Γι’ αυτό και, με αφορμή την ταχυδρομική ανθολόγηση του Ηλία Γκρη, έκανα μια βιαστική περιδιάβαση (από την αρχαιότητα ώς σήμερα) στην επιστολική λογοτεχνία, η οποία εξ ορισμού προϋποθέτει την διαμεσολάβηση κάποιου είδους (φαντασιακού έστω) ταχυδρόμου και την ξεφυλλίζω μπροστά σας «επί αντικαταβολή»:

Τον  4ο  αι.  εμφανίζονται οι πρώτες  επιστολικές παραινέσεις:  π.χ.  επιστολές του  Ισοκράτη  και του  Πλάτωνα, του  Αριστοτέλη  στον  Αλέξανδρο,  με κλασικό του είδους τον Επίκουρο κι από κοντά τον Αλκίφρονα και τον Αιλιανό.

Ο Κικέρων υπήρξε ο πολυγραφότερος επιστολογράφος της ρωμαϊκής περιόδου: έχουν σωθεί πάνω από 850 επιστολές του. Ο Οράτιος έγραψε επιστολές με ποιητική μορφή, ο Οβίδιος τους έδωσε ελεγειακό τόνο, ενώ ο Σενέκας αναβάθμισε τη λογοτεχνική τους αξία.

Με  τον  Παύλο  η  διδακτική  επιστολή  γίνεται  η  πρώτη και,  για  μεγάλο χρονικό  διάστημα, παράλληλα με τα  Ευαγγέλια,  η μοναδική  μορφή  χριστιανικής  λογοτεχνίας,  προτού  επιστρατευτούν  άλλες  λογοτεχνικές τεχνικές στις οποίες διέπρεψαν και οι Βυζαντινοί, ξεπερνώντας τα ελληνιστικά τους πρότυπα.

Υπάρχει ερωτική, σατιρική, φιλοσοφική επιστολογραφία καθώς και επιστολικά μυθιστορήματα (όπως οι Επιστολές Πορτογαλίδας μοναχής). Το επιστολικό μυθιστόρημα των νεότερων χρόνων αποτελείται από έναν αριθμό —πλασματικών— επιστολών, που κυμαίνονται από 5 μόνο ως 532 επιστολές, σ’ ένα πολύτομο έργο. Θυμίζω την επιστολική μορφή έργων όπως ο Βέρθερος του Γκαίτε και οι Επικίνδυνες σχέσεις του Λακλό. Αλλά και ο κεντρικός ήρωας του Γκαρσία Μάρκες στο Έρωτας στα χρόνια της χολέρας είναι επαγγελματίας συντάκτης ερωτικών επιστολών. Και δεν ξεχνάμε την υπέροχη ταινία Il postino, που αφηγείται τη φιλία ενός νεαρού ταχυδρόμου με το Χιλιανό ποιητή Πάμπλο Νερούδα, βασισμένη σ’ ένα μυθιστόρημα του επίσης Χιλιανού Αντόνιο Σκάρμετα (1985). «Το γράμμα μιας άγνωστης» του Τσβάιχ, τα «Γράμματα σε νέο ποιητή» του Ρίλκε, είναι έργα που επίσης συνδέονται με το ταχυδρομείο, αλλά να έχουμε κατά νου ότι έχει αρχίσει ήδη να αναπτύσσεται διεθνώς μια λογοτεχνία που βασίζεται στα SMS και στα e-mails.

*

Όπως και τα ανθρώπινα αισθήματα, πάνω κάτω, κάθε γράμμα που φέρνει ο ταχυδρόμος, περιλαμβάνει αποστολέα, παραλήπτη (ενδείξεις κατεπείγοντος ή συστημένου κάποιες φορές), σφραγίδες και γραμματόσημα (τα οποία αποτελούν ολόκληρο κλάδο της αισθητικής από μόνα τους). Το περιεχόμενο μεταδίδει μηνύματα, ειδήσεις πάσης φύσεως και κλιμακωτών απηχήσεων.

Όσο το περιεχόμενο της αλληλογραφίας έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την παγκόσμια φιλολογία, ανάλογα και ο ίδιος ο ταχυδρόμος, ο διακομιστής, την έχει εμπνεύσει συχνά: Είναι το μοιραίο πρόσωπο που μεταφέρει (εν αγνοία του συνήθως) την τυπική αλλά και την κρίσιμη είδηση. Είναι ο άγγελος της πανταχού μυθολογίας, ο φορέας ενός νοήματος το οποίο ο ίδιος αγνοεί και που μάλλον δεν τον αφορά ιδιαίτερα, αλλά που μάχεται μέχρι ρανίδος, κάποτε, για να το υπερασπιστεί. Τέτοια στοιχεία ανιχνεύει μερικές φορές η ποίηση και τα μεταφορφώνει σε στίχους.

Ταχυδρόμοι υπήρξαν συγγραφείς όπως ο Ουίλιαμ Φόκνερ, ο Τσαρλς Μπουκόφσκι, αλλά και ο Ουόλτ Ντίσνεϊ, ο Αβραάμ Λίνκολν και ο Βενιαμίν Φραγκλίνος.

Να θυμόμαστε ότι με το ταχυδρομείο διακινούνται τα πάντα: από τις περίφημες καρτ-ποστάλ, γράμματα, έντυπα, χρήματα, δέματα, ακόμα και... βόμβες, τελευταία!

*

Η ανθολογία του Ηλία Γκρη, το ένα τρίτο της οποίας καταλαμβάνουν ποιτητές της Εταιρείας Συγγραφέων, μου υπέδειξε ποιήματα φίλων, αλλά μου γνώρισε και πληθώρα άγνωστών μου ομοτέχνων.

Εύφημες μνείες αρμόζουν στα πανταχού της ζωής μας παρόντα ΕΛΤΑ, που το 2014 είχαν εκδώσει μια ανάλογη θεματική ανθολογία διηγημάτων 15 σύγχρονων Ελλήνων συγγραφέων με τίτλο Ιστορίες Ταχυδρομείου. Αλλά επειδή «ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές» (κατά τον Τζέιμς Κέιν), τα ΕΛΤΑ επανήλθαν με την σπουδαία αυτή πρωτοβουλία να συνδέσουν το έργο του ταχυδρόμου με την ποίηση των τελευταίων 200 ετών, έργο που αποτελεί πραγματική συμβολή στη βιβλιογραφία των θεματικών ανθολογήσεων.

Τo βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα, άθλος έρευνας και συλλογής εκ μέρους του χαλκέντερου συντάκτη του, θα μπορούσε δικαίως, να έχει τον επίκαιρο υπότιτλο «Οι 150 αποχρώσεις του Γκρη».