Με μεγάλη οδύνη πληροφορηθήκαμε τον θάνατο του ιδρυτικού μέλους και πρώην προέδρου της εταιρείας μας, Κώστα Στεργιόπουλου.

Ποιητής, πεζογράφος, κριτικός και ομότιμος καθηγητής πανεπιστημίου της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας, ο Κώστας Στεργιόπουλος υπήρξε, εκτός από πολυβραβευμένος συγγραφέας, και ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της ελληνικής λογοτεχνίας. Στους οικείους του εκφράζουμε τη συμπαράστασή μας και τον αποχαιρετούμε μ' ένα του ποίημα:

Ξαναγυρίζουμε

Ξαναγυρίζουμε στην εποχή του χαλκού

και του λίθου.

Κυκλοφορούμε ανάμεσα στα τελευταία μαμούθ,

με ξύλινα ρόπαλα και δέρματα ζώων,

κυνηγώντας το ρένο και τον τάρανδο,

ανάβοντας δαδιά και λυχνάρια, για να φωτίσουμε

τις τρώγλες μας,

πασχίζοντας πάνω σε κέρατα και κόκαλα

να ιστορήσουμε τη ζωή μας.

Ξαναγυρίζουμε στην εποχή των παγετώνων,

στη μεγάλη αδράνεια.

Ο ήλιος δεν μπορεί να λιώσει τους πάγους μας,

δεν μπαίνει απ’ τα παράθυρα μας.

Ξάφνου φουντώνει σα σβηστή φωτιά

μας καίει τα βλέφαρα,

κι ώσπου να λάμψει,

βυθίζεται ξανά στο υπερπόντιο χάος.

Αποτραβιόμαστε στα σκοτεινά μας σπήλαια·

Βουλιάζουμε στην προϊστορική νύχτα.

Ζώα θηριόμορφα, που μόλις σέρνονται στη γη

βγαίνοντας απ’ το τέλμα τους,

ιπτάμενα ερπετά,

υδρόβια σαρκοφάγα, πτεροδάκτυλα

μαρτυρούνε το πέρασμα μας.

Ξαναγυρίζουμε στην εποχή των θαλάσσιων τεράτων.

Από Τα Τοπία του Ήλιου (1971)

 

Ο Κώστας Στεργιόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1926. Σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε στη δημόσια και ιδιωτική Εκπαίδευση και δίδαξε στη Σχολή Κινηματογράφου και Θεάτρου του Λ. Σταυράκου.

Εργάστηκε ως λέκτορας στην έδρα Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (1966-1969), έως ότου καταργήθηκε ο θεσμός των λεκτόρων. Αμέσως μετά εργάστηκε ως βοηθός στο Σπουδαστήριο Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (1969- 1972), αλλά παύτηκε από τη Χούντα. Τέλος, υπηρέτησε ως καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων από το 1974 ως το 1984, και αποχώρησε με εθελουσία έξοδο. Το 1986 αναγορεύτηκε ομότιμος καθηγητής στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο της νεοελληνικής λογοτεχνίας από τις στήλες της Νέας Εστίας το 1943 και το 1949 δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή Χινοπωρινά. Ακολούθησε μια πλούσια ποιητική, πεζογραφική, δοκιμιακή και φιλολογική παραγωγή. Το έργο του Κώστα Στεργιόπουλου εντάσσεται στο γενικότερο ρεύμα ανανέωσης του συμβολισμού και κύρια χαρακτηριστικά του είναι η ελεγχόμενη συγκίνηση και η στοχαστική διάθεση, που εκφραστικά υλοποιούνται με ιδιαίτερα λιτά μέσα. Συνεργάστηκε ως κριτικός της λογοτεχνίας με τα περιοδικά Ξεκίνημα (1946-1947) και Εποχές (1963-1967) και με την εφημερίδα Νίκη (1962-1963). Αναφέρουμε ενδεικτικά τις ποιητικές συλλογές του Τα τοπία του φεγγαριού, Η σκιά και το φως, Το χάραμα του μύθου, Ο κίνδυνος, Τα τοπία του ήλιου, Έκλειψη, Αλλαγή φωτισμού. Πρέπει να σημειώσουμε επίσης τη σημαντική συμβολή του στη μελέτη της νεοελληνικής γραμματείας, με κριτικά έργα και μελετήματα, όπως Ο Τέλλος Άγρας και το πνεύμα της παρακμής, Από το συμβολισμό στη Νέα ποίηση, Οι επιδράσεις στο έργο του Καρυωτάκη, Από τον Κάλβο στον Παπατσώνη.  Ιδιαίτερης σημασίας είναι η εξάτομη έκδοση των Κριτικών του Τέλλου `Αγρα, ο εντοπισμός, η συγκέντρωση και η φιλολογική φροντίδα των οποίων αποτέλεσε έργο ζωής για τον Στεργιόπουλο. Η σειρά των Κριτικών άρχισε με τον τόμο Καβάφης-Παλαμάς (1980) και συνέχισε με τα Ποιητικά πρόσωπα και κείμενα (1981), τις Μορφές και κείμενα της πεζογραφίας (1984), τα Γενικά και ειδικά θέματα (1995) και τον διπλό πέμπτο τόμο Δικοί μας και ξένοι και Παράρτημα-Σημειώσεις-Ευρετήριο (2014). Το 1994 ο εκδοτικός οίκος της Κολωνίας Romiossini κυκλοφόρησε μια επιλογή από το ποιητικό έργο του Κώστα Στεργιόπουλου με τον συγκεντρωτικό τίτλο Εδώ, που μάχεται το φως με τη βαρύτητα. Επίσης, ο Κίμων Φράιερ μετέφρασε μια επιλογή πενήντα ποιημάτων του.

Είχε τιμηθεί με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης 1961, το Α' Κρατικό Βραβείο Κριτικής Μελέτης Δοκιμίου 1974, το Βραβείο Κριτικής Μελέτης της "Ομάδας των 12" του 1963, το Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης 1993, το Βραβείο του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών το 2002 και το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας το 2004 .

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και πρόεδρός της το 1997-1999 και το 1999-2001, όπως επίσης και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας.

 

Ενδεικτική αρθρογραφία

• Βαρίκας Βάσος, Το Βήμα, 12/2/1961 και 31/5/1964.
5/1990, σ.691-693.
• Ζήρας Αλεξ., «Στεργιόπουλος Κώστας», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό9α. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988.
• Θέμελης Γιώργος, «Κώστας Στεργιόπουλος», Η νεώτερη ποίησή μας, σ.168-177. Αθήνα, Φέξης, 1963.
• Καραντώνης Αντρέας, «Κώστας Στεργιόπουλος», Η ποίησή μας μετά τον Σεφέρη, σ.335-339. Αθήνα, Δωδώνη, 1976.
• Κεφάλας Ηλίας, «Ο ήλιος του μεσονυκτίου», Διαβάζω304, 3/2/1993, σ.36-39.
• Λιοντάκης Χριστόφορος, Νυχτερινό γυμναστήριο, σ.166-170. Αθήνα, Καστανιώτης, 1993).
• «Σε β΄ πρόσωπο. Μια συνομιλία του Κώστα Στεργιόπουλου με τον Αντώνη Φωστιέρη και τον Θανάση Νιάρχο», Η λέξη103, 5-6/1991, σ.446-450.
• Friar Kimon, «Το ποιητικό έργο του Κώστα Στεργιόπουλου», Διαβάζω55, 8/1982, σ.42-52.

 

Έρη Σταυροπούλου:

Αποχαιρετισμός στον Kώστα Στεργιόπουλο (1926-2016)

 Ως Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά και ως εκπρόσωπος της Εταιρείας Συγγραφέων και της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας βρίσκομαι εδώ με το θλιβερό καθήκον να απευθύνω τον ύστατο χαιρετισμό στον αείμνηστο Κώστα Στεργιόπουλο.

Ο κύκλος της ζωής του, που μόλις ολοκληρώθηκε, υπήρξε κύκλος αξιοθαύμαστος, πλούσιος σε γεγονότα και έργα. Ποιητής, πεζογράφος, κριτικός, δοκιμιογράφος, φιλόλογος, καθηγητής πανεπιστημίου με έργο ισάξιο σε όλους αυτούς τους τομείς, πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα, μαθητής ακόμη, το 1943. Έκτοτε αφιέρωσε τη ζωή του στη λογοτεχνία καλλιεργώντας την σφαιρικά και πολύπλευρα.

Από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς ποιητές με δέκα βιβλία ποίησης και μια τρίτομη συγκεντρωτική έκδοση, πρόβαλε στους στίχους του τη σχέση του ψυχικού κόσμου και της φύσης, την εμβάθυνση στον εσωτερικό κόσμο, την αντίδραση του σκεπτόμενου ανθρώπου απέναντι στα ιστορικά γεγονότα, με λιτά μέσα, ελεγχόμενη συγκίνηση και στοχαστική διάθεση. Ποιήματά του μεταφράστηκαν σε αρκετές ξένες γλώσσες, ενώ δύο ανθολογίες της ποίησής του κυκλοφόρησαν αυτοτελώς στη γερμανική και την αγγλική γλώσσα.

Ως πεζογράφος, με μικρότερο σε έκταση αλλά υψηλής ποιότητας έργο, διακρίθηκε κυρίως γιατί έφερε στην επιφάνεια τη μοναξιά, την πλήξη και τη μικρόχαρη ζωή της επαρχίας με άρτιο καλλιτεχνικό τρόπο και βαθιά ευαισθησία.

Σπουδαία υπήρξε, επίσης, η συμβολή του στην έρευνα και μελέτη της λογοτεχνίας με πληθώρα κριτικών και μελετημάτων για Έλληνες και ξένους συγγραφείς και έργα. Tο δοκιμιακό και κριτικό έργο του στηρίχτηκε στην εξαιρετικά σημαντική διάσταση της σύγκρισης με την οποία τοποθετούσε την ελληνική πνευματική ζωή μέσα στον ευρωπαϊκό χώρο, υπογραμμίζοντας την ευρύτητα των καλλιτεχνικών γεγονότων και τον ουσιαστικό διάλογο των κειμένων. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η έκδοση των Κριτικών του Τέλλου Άγρα, ο εντοπισμός, η συγκέντρωση και η φιλολογική φροντίδα των οποίων αποτέλεσε έργο ζωής για τον Στεργιόπουλο.

Για το συγγραφικό έργο του τιμήθηκε με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης το 1961, το Α' Κρατικό Βραβείο Κριτικής Μελέτης Δοκιμίου το 1974, το Βραβείο Κριτικής Μελέτης της "Ομάδας των 12" το 1963, το Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης το 1993, το Βραβείο του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών το 2002 και το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας το 2004.

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και πρόεδρός της το 1997-1999 και το 1999-2001, όπως επίσης ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας. Και από τις θέσεις αυτές υπερασπίστηκε με σθένος, με ευθυκρισία και δίκαιη αυστηρότητα τη λογοτεχνία και τα δικαιώματα των δημιουργών της, χωρίς να διστάζει μπροστά σε προβλήματα ή διαφορετικές από τις δικές του απόψεις. Το θάρρος της γνώμης του υπήρξε παροιμιώδες.

Απόφοιτος του Πανεπιστημίου Αθηνών, με διδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, άρχισε την πανεπιστημιακή του καριέρα το 1966 στο ίδιο Πανεπιστήμιο, όπου δίδαξε ως λέκτορας στην έδρα της Νεοελληνικής Φιλολογίας και κατόπιν εργάστηκε ως βοηθός στο Σπουδαστήριο Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας (1969-1972), απ’ όπου παύτηκε από τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Το 1974 έγινε καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το 1984 αποχώρησε με «εθελουσία έξοδο» και το 1986 αναγορεύτηκε Ομότιμος Καθηγητής. Το 2014 το Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών τον αναγόρευσε Επίτιμο Διδάκτορα.

Το λογοτεχνικό του έργο και οι μελέτες του θα διατηρήσουν για πάντα ζωντανό το πνεύμα, τις γνώσεις, τις κριτικές του παρατηρήσεις, θα μας λείψει όμως, η προσωπική επαφή, η αδιόρατη ειρωνεία και η λεπτή σάτιρα, η θερμή ανθρώπινη παρουσία.

Αγαπημένε δάσκαλε, γιατί χαρισματικός δάσκαλος με το έργο και το παράδειγμά του υπήρξε πάνω από όλα ο Κώστας Στεργιόπουλος για όσους τον γνώρισαν, μας έδωσες πολλαπλά διδάγματα, όχι μόνο στις ώρες των μαθημάτων όπου μας εντυπωσίαζες με την ισχυρή μνήμη, τις απέραντες επιστημονικές γνώσεις, την ευφράδεια, την οξεία κριτική διάθεση, αλλά κυρίως με το ευρύτερο παράδειγμά σου στην καθημερινή επικοινωνία, με το υψηλό φρόνημα, το δημοκρατικό ήθος, την δίκαιη αυστηρότητα. Η παρουσία εδώ των συναδέλφων και των φίλων φανερώνει την αγάπη και εκτίμηση που τρέφαμε στο πρόσωπό σου.

Ας είναι ελαφρό το χώμα που θα σε καλύψει και ας μείνεις φωτεινή εικόνα στη μνήμη μας.

 

Επίσης:

ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ - Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΜΙΛΑΕΙ ΚΙ ΑΠΑΓΓΕΛΕΙ ΓΙΑ ΤΟ POETICANET (video)

 

 

Η τελευταία (ΑΝΕΚΔΟΤΗ) γραπτή συνομιλία  του Κώστα Στεργιόπουλου (Απαντήσεις στον Γιώργο Πολ. Παπαδάκη)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

Ποιες ήταν οι πρώτες (γυμνασιακές) επιρροές σας;
Ποιοι λογοτέχνες και ποιητές σας επηρέασαν και ποιους θαυμάζετε;
Η πρώτη σας ποιητική συλλογή τα «Χινοπωρινά» κυκλοφόρησε το 1943. Το βιβλίο σας «Η σκιά και το φως» το 1961, βραβεύτηκε με το ανώτατο βραβείο, 18 χρόνια μετά. Τώρα που παρατηρείται από απόσταση τα πράγματα πως είχε μεταστοιχειωθεί το ποιητικό σας  υλικό;
Υπηρετήσατε στη μέση εκπαίδευση αλλά και στο  ελληνικό πανεπιστήμιο. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η κατάσταση της παδείας σήμερα;
Έχετε λάβει τις μεγαλύτερες διακρισεις στο χώρο της λογοτεχνίας. Τι σημαίνει αυτό για εσάς;
Υπάρχει λογοτεχνική κριτική σήμερα με την έννοια που υπήρχε τις δεκαετίες του ’60 και πρίν;
Οι δημόσιες σχέσεις πόσο σημαντικές είναι στο χώρο της λογοτεχνίας για έναν νέο συγγραφέα; Μπορεί ένα ταλέντο να πάει χαμένο;
Η συμπύκνωση, η λιτότητα και η στοχαστικότητα θεωρείτε προσόν στην ποίηση. Πιστεύετε ότι πάντα η περιγραφική μακρηγορία αποτελεί πάντα «αγκάθι»;
Ποια χαρακτηριστικά πρέπει να έχει κατά τη γνώμη σας ένα έργο λογοτεχνικό, ποίημα ή πεζό για να θεωρηθεί ως αριστούργημα;
Η ελευθερία που άσκησε ο μοντερνισμός στην τέχνη του 20 αιώνα έδωσε σημαντικά έργα και βοήθησε την γλωσσική ανάπλαση και ευελιξία,  αλλά έδωσε και σε κάποιες περιπτώσεις βήμα στο «δυσνόητο» και το «ακατάληπτο». Πολλοί θαυμάζουν αυτό «που δεν καταλαβαίνουν». Τι λέτε;
Είστε ικανοποιημένος από την πορεία σας; Υπάρχουν πράγματα που θα θέλατε να κάνετε και δεν κάνατε;